ห้องที่ ๔๖ : พระยาราชสัมภารากร


          พระตรีภูวนารถเจ้าจอมพล
เสด็จสถิตยผธมบนแท่นแก้ว
เรืองเรื่อพระสุริยนรยับเยี่ยม โพยมเอย
เสียงไก่การเวคแจ้วจึ่งไท้ดัดผธม
          เสร็จสรงทรงเครื่องแล้วจรลี
เถลิงอาศน์ออกเสนีนอบน้อม
ดำหรัสปฤกษาคดีโดยกิจ ณรงค์เอย
เราจักข้ามสมุทพร้อมทัพได้ฉันใด
          บางกระบินทร์ทูลธิราชไท้ทรงศร
จกทอดสิเนรุจร๑ต่างด้าม
บางคิดวิดษาครเฃตรสมุท เดินแฮ
คิดผูกหางขึงข้ามฝั่งโพ้นแทนตะภาน
          ชามภูวราชเถ้าทูลพลัน
ชมจักถมถนนบันจบส้าง
ชูพระเกียรดิ์จวบจันทราทิตย ไกษยแฮ
ทรงสดับขุนลิงอ้างอรรถต้องหฤไทย
          ตรัสสั่งสุครีพให้เกณฑ์นิกร กระบินทรเฮย
ถมก่อวิถีจรอย่าช้า
บัดบุตรระวิวรรับรีบ มาแฮ
เกณฑ์บุตรพระกาลกล้ากลั่นทั้งหณุมาร
          สองสัญารับทิ้งผลัดขน ผามา
วายุบุตรขีดขินพหลตรวจใช้
นิลพัทจัดคุมพลลงเหล่า ชมภูแฮ
ยี่สิบเจตสมุทให้รีบเข้าทลายเขา
          นิลพัทคุมเคียดแค้นวายุบุตร นานนา
ตระบัดแผลงฤทธิรุตเหาะริ้ว
ดลยังยอดไศลอยุดโยกโค่น ลงแฮ
สองหัดถ์สองบาทหิ้วสี่ก้อนจรโพยม
          ถึงเรียกวายุบุตรให้เรวรับ
มองมุ่งโยนเขาทับทุ่มซ้ำ
ลูกลมโลดลอยจับเขาเหวี่ยง ไว้นา
คิดจักแก้ที่ช้ำจิตรโต้ตอบสนอง
          พลันภาวานะเรศล้วนฃีดขิน
ถึงหักยอดคีรินรีบต้อน
แต่วายุบุตรกระบินทรแผลงเดช
เขาขอดโลมละก้อนกวดเกี้ยวสกนธ์ดล
          นิลพัทว่าทิ้งแต่คราวละสอง ศู่เนอ
วายุบุตรไป่ปรองดองว่าช้า
สลัดเขาจากขนมองหมายมุ่ง
นิลพัทเหลือหัดถคว้ารับทั้งบาทาง
          วายุบุตรบงบัดแค้นสหะสา
ใยจึ่งเอาบาทารับเย้ย
จริดส่อลิงลามกชาติ เชลยแฮ
นิลพัทตอบเพิดเพ้ยว่าอ้ายเชลยเอง
          ลูกลมโจมจับได้ขุนนิล พัทเฮย
ฟัดฟาดกับแผ่นดินคว่างคว้าง
ต้องเขาจักระวาฬภินท์ปะกายวาบ เพลิงนา
กายบ่เจบกลับจะล้างชีพโต้หณุมาน
          โผนจับวายุบุตรได้ทันที
เหนี่ยวฟาดกับปัรถพีสนั่นหล้า
ประเล่ห์ศรัทอสุนี๒บาทว์เปรื่อง เปรี้ยงเฮย
ดิ้นหลุดทยานหล้ากลับเข้ารณรงค์
          สุครีพรีบวิ่งเข้ายืนกัน กลางเฮย
ยุดหัดถ์สองนายพลันขู่ห้าม
พระกฤษณสดับสับท์บรรฦๅภพ ไฉนนา
ฉงนว่ายักษดอดข้ามสมุทสู้พลเรา
          ตรัสสั่งพระอนุชให้เรวยล สืบแฮ
พระลักษณ์รับจรดลบ่อช้า
บงบุตรสุริยตนยืนท่าม กลางเฮย
สองกระบี่บ่มบ้าบ่อรั้งรอทยาน
          ตรัสว่าใยกระบี่นี้ยุทธนา กันนอ
บ่มิเกรงอาญาอยู่เกล้า
สามนายตกใจถลาลงฟุบ กราบแฮ
สุครีพทูลตามเค้าเรื่องอ้างอวดทนง
          เธอนำสามกระบี่เฝ้าทูลขยาย เหตุนา
ธิราชทราบเครืองระคายตรัสกริ้ว
สุครีพเร่งอธิบายวางโทษ สองเทอญ
ธรรมเที่ยงอย่าเพลี่ยงพลิ้วชอบใช้สองไฉน
          สุครีพทูลธิราชไท้โดยถวิล
นิลพัทควรขีดขินกลับรั้ง
ผลรุกขทุกมาศนิลพัทส่ง มานา
วายุบุตรเกณฑ์พลทั้งทัพให้ทำถนน
          พระพิศณุรักษล้ำโลกา
ฟังบุตรพระสุริยาแยกชี้
ควรเปนอรรคเสนานุกูลกิจ
คำพิภาคษานี้ถูกแท้ทางธรรม
          หยิบกุณฑลรัตนทั้งสังวาล ยื่นแฮ
สุครีพรับราชทานกราบไท้
ดำหรัสสั่งหณุมานนิลพัท
ตามพิพากษาไว้อย่าช้าจงจร
          นิลพัทลาบาทหน้านองชล เนตรแฮ
สอนสั่งนิลนนทพลโศกเศร้า
ส่างโศกรีบจรดลเดียวเปลี่ยว ไปเฮย
บัดเหาะมุ่งภักตรเข้าเฃตรแคว้นขีดขิน
          ฝ่ายชามภูวราชรู้ราวความ เดิมเฮย
พลันกราบทูลพระรามเรื่องกี้
กระบี่หนึ่งนี่นามนิลราช
เนาแทบถิ่นชฎิลชี้ชื่ออ้างคาวิล
          มือซนลักซ่อนไม้ธารกร ท่านนา
ซอนสอดริมสาครหลบซ้ำ
คาวิลนักสิทธจรพบจัก สาบแฮ
สูทุ่มใดโยนน้ำสิ่งนั้นอย่าลอย
          ปางใดได้รับทิ้งปาสาณ ถมเฮย
ทางเสดจพระอวตารตรัสใช้
ทำตราบเสรจถมธารถนนตลอด ฝั่งนา
เดียวแต่ตนจึ่งได้ผ่องพ้นสาบชฎิล
          ทราบชัดตรัสสั่งใช้บุตรอา ทิตยเฮย
นิลราชกับขุนวายุบุตรแกล้ว
จงรีบเรียบมรคาในเจต วันแฮ
สามกระชุลีแล้วรีบยั้งยังเฉนียน
          ลูกลมไล่ไพร่ต้อนลิงนาย รดมเฮย
ง้างงัดคัดเขาทลายลั่นหล้า
ต่างขนต่างคอนสะพายผาแบก บ้างนอ
หามแร่งทูนกระกร้าหาบปุ้งกี๋ขน
          ได้ผาพายุบุตรเร้าเรวถึง
กองแทบเฉนียนตะบึงบ่ยั้ง
เสียงพลเอกอึงคนึงศับท์สนั่น ภพแฮ
ขนเนืองเนืองรับทั้งส่งทิ้งกองพูน
          เดียวแต่นิลราชเจ้าขนถม
ผาบ่เคลื่อนคงจมเรียบร้อย
เปนแนววิถีธมทางเสดจ สดวกแฮ
เพญภาคบ่ต่ำต้อยดุจพื้นปัถพี

จบห้องที่ ๔๖

  เนื้อความกล่าวถึงพระรามปรึกษาเรื่องยกทัพข้ามสมุทรไปกรุงลงกา ท้าวชมพูทูลให้จองถนนข้ามไป พระรามเห็นชอบสั่งสุครีพให้เกณฑ์พลถมทะเลทำถนน สุครีพจึงให้นิลพัทคุมพลวานรนครชมพู หนุมานคุมพลวานรนครขีดขิน ผลัดกันขนก้อนหิน ผลัดกันรับถมทะเล
  ฝ่ายนิลพัทมีความเคียดแค้นหนุมานมานาน ไปหักยอดเขาหิ้วมาทั้งมือทั้งเท้าสี่ก้อน มาถึงฝั่งสมุทรเรียกหนุมานแล้วโยนหินทั้งสี่ก้อนลงไปพร้อมกัน หนุมานโดดรับไว้ได้และคิดจะแก้แค้น ถึงคราวที่พลวานรนครขีดขินเป็นฝ่ายขนก้อนหิน หนุมานผูกก้อนหินไว้กับขนทุกเส้น เมื่อมาถึงฝั่งสมุทร นิลพัทบอกให้หนุมานทิ้งทีละ ๒ ก้อน แต่หนุมานบอกว่าช้าแล้วสลัดก้อนหินทั้งหมดทิ้งลงไป นิลพัทใช้ทั้งมือทั้งเท้ารับก้อนหินทั้งหมดไว้ได้ หนุมานเห็นนิลพัทใช้เท้ารับก้อนหินก็โกรธ ต่างด่าว่า และวิวาทกัน สุครีพเข้าห้ามและพาทั้งสองเข้าเฝ้าพระราม พระรามปรึกษาโทษทั้งสองฝ่าย สุครีพทูลให้นิลพัทกลับไปรักษานครขีดขิน คอยหาเสบียง ส่วนหนุมานให้คุมพลทั้งหมดจองถนน
  ฝ่ายท้าวชมพูทูลพระรามว่ารู้จักลิงชื่อนิลราชอยู่กับพระฤษีคาวิล ชอบเอาไม้เท้าของพระฤษีไปซ่อนไว้ในท่าน้ำ พระฤษีจับได้ จึงสาปนิลราชว่าทิ้งสิ่งใดลงในน้ำให้สิ่งนั้นจมอยู่กับที่ ต่อเมื่อได้รับบัญชาจากพระราม ให้รับก้อนหินทิ้งถมทะเลเพียงผู้เดียวจนถนนแล้วเสร็จจึงพ้นคำสาป พระรามจึงสั่งให้นิลราชกับหนุมานจองถนนให้แล้วเสร็จภายในเจ็ดวัน ต่อมาหนุมานก็ระดมวานรให้ขนหิน ส่งให้นิลราชรับทิ้งถมทะเลจนเป็นแนวถนน
⬆ ๑ ที่ถูกต้องน่าจะเป็น “จักทอดสิเนรุจร”
⬆ ๒ ที่ถูกต้องน่าจะเป็น “ประเล่ห์ศรัพอสุนี”

คำอภิธานศัพท์

คำศัพท์ คำอธิบาย
ปาสาณก้อนหิน