มารหนึ่งกุมภกาศอ้าง		สมญา
โอรสสำมนักขา		สืบไส้
นามชนกชื่อชิวหา		เขยทศ กรรฐเฮย
จงจิตรคิดใคร่ได้		สาตรไท้เทวัญ
ทันใดระเห็จห้อง		เวหา
สู่ชนกชนนีลา		รีบเต้า
เหาะข้ามฝั่งโคธา		นามแม่ น้ำเอย
ถึงแผ่นศิลาเข้า		นั่งชั้นเศกมนต์
ดินฟ้าอากาศก้อง		โกลา หลเฮย
ด้วยเดชแห่งวิทยา		เชี่ยวใช้
ภักตรสี่แปดโสตรหา		เหตุทราบ แล้วเฮย
ทิ้งพระขรรค์ทิพยให้		เฉภาะหน้าขุนมาร
หลานราพลืมเนตรขึ้น		เหนขรรค์
เคียดว่าพรหมอาธรรม์		ทอดให้
ฤๅมาหมิ่นกุมภัณฑ์		พงษสี่ ภักตรเฮย
ส่งกับมือไป่ได้		ดั่งนี้แคลนเรา
หงุดหงิดคิดคับแค้น		ใจตน
กูก็กูคงคน		หนึ่งแท้
เทพาวธไป่ดล๑		หัดถ์ไป่ หยิบเฮย
จักอยู่บริกรรมแก้		เกี่ยงให้มามือ
ปางองค์พระลักษณ์ผู้		ภักดี
ต่อพระบาทบทศรี		เชษฐไท้
อีกองค์พระลักษณ์มี		เสมอเชษฐ ตนนา
คือชนกชนนีได้		เท่าแท้ทั้งสอง
จำงายพระจัดพร้อม		คานขอ
แสรกคู่หาบกระทอ		รีบเต้า
ผลไม้เกบเกือบพอ		จวนกลับ
เหนพระขรรค์นั้นเข้า		อยู่ข้างทางจร
หยิบขรรค์ปลงหาบไว้		ควงขรรค์ ลองเอย
วาบ ๆ ปลาบแสงฉัน		โชติแพร้ว
กุมภกาศยินพลัน		ลืมเนตร เหนเฮย
ฉวยชักคทาแก้ว		รีบเข้าโจมตี
พระลักบณเหนยักษร้าย		แรงทนง
กรแกว่งพระแสงทรง		เสดจยั้ง
คอยทีรวังองค์		สมอาจ หาญเฮย
การรบฤๅรอรั้ง		ท่าให้เสียที
บาทขวาเหยียบเข่าซ้าย		กุมภัณฑ์
กลอกกลับจับพัลวัน		วุ่นคว้า
บาทซ้ายเหยียบบ่ายัน		มือฉุด กระบองนา
พระหวดด้วยขรรค์กล้า		ขาดเกล้ามารมรณ์
เสรจการผลาญราพแล้ว		เก็บผล ไม้เฮย
เตมหาบหาบมาดล		กุฎิไหว้
ทูลเหตุยักบผจญ		แลลาภ ขรรค์เฮย
แก่พระพี่แล้วไซ้		นอบเกล้าถวายขรรค์
ทรงรับอาวุธเอื้อน		โองการ
รอยว่าเทพยทิ้งประทาน		แน่น้อง
บุญพ่อประจวบพาน		จงสฤษดิ์ พ่อฮา
มอบพระขรรค์พลางพร้อง		พร่ำให้สวัสดี
ปางทศภักตรเจ้า		กรุงมาร
จักประภาษภูมสฐาน		ป่าไม้
มอบกิจอภิบาล		บูเรศ
แก่ยักษชิวหาให้		อยู่รั้งลงกา
สั่งมารมีชื่ออ้าง		มโหทร
เตรียมตรวจแสนยากร		จุ่งพร้อม
เราจักพเนจร		ชมป่า
ขุนยักษประนตน้อม		รีบร้อนจัดพล
พวงเพชร์พยุหพร้อม		เปนกระบวน เสร็จเฮย
ทูลกิจตามจำนวน		เรียบร้อย
จอมยักษธตรัสชวน		อรรคเรศร์ เสดจแฮ
ทรงรถสั่งให้คล้อย		เคลื่อนพร้อมพลากร
ถึงป่าพานาฎไท้		ชมพฤกษ
โดยถิ่นชทึงทึก		ร่มชื้อ
จตุบททวิบาทคึก		จวนค่ำ
จอมยักษพักพลอื้อ		อัดตั้งพลับพลา
ชิวหาผู้รับรั้ง		ลงกา
ตั้งแต่ทศภักตรคลา		ทัพคล้อย
เจ็ดคืนเจ็ดทิวา		เวียนตรวจ เมืองแฮ
จักหลับแต่สักน้อย		หนึ่งนั้นไป่มี
เจ็ดวันประภาศด้าว		แดนไพร
เลิกทัพกลับกรงไกร๒		ทั่วหน้า
พบมฤคบ่อนใก		กรูแวด ล้อมเอย
พลางเล่นพลางชักช้า		ตราบสิ้นแสงสูริย์
วันนั้นยักษชื่ออ้าง		ชิวหา
แปลงรูปคือพรหมตา		หลับพริ้ง
ลิ้นแลบปิดลงกา		มืดทั่ว
หลับสนิทดังว่าทิ้ง		ร่างม้วยอาสัญ
จอมราพไล่มฤคแล้ว		เร่งพล กลับเฮย
ถึงบูรีแลมน		มืดหล้า
ตรัสสั่งอสุรสกล		เกรียวกู เรียกเฮย
แต่สักตนฤๅอ้า		ปากร้องรับขาน
ท้าวราพพิโรธเคี้ยว		ขบฟัน
ยี่สิบกรกุมสรรพ์		สาตรถ้วน
คิดว่าศึกอาธรรม์		ทำหลู่
ขว้างจักรตัดลิ้นด้วน		ยักษน้องเขยมลาย
ชาวเมืองแตกตื่นก้อง		โกลา หลแฮ
ทศภักตรเร่งรถคลา		รีบเต้า
ถึงพลานสบชิวหา		นอนขาด ชีพเฮย
ท้าวก่นกรรแสงเศ้รา		รุ่มร้อนแรงศัลย์
ฝืนพระไทยเสด็จขึ้น		ยังปรา สาทนา
แสนโศกเสียดอุรา		เร่งร้อน
นางสำมนักขา		ทราบเหตุ นั้นเฮย
รีบสู่พระศพข้อน		อกซั้นกรรแสง
สร่างโศกฤๅสร่างแค้น		ทศกรรฐ
รีบสู่ปราสาทพลัน		ตัดภ้อ
ผัวข้าผิดเช่นฉัน		ใดพระ พี่นา
เร่งว่าอย่าต้องง้อ		พูดซ้ำถึงสอง
ทศภักตรตรัสปลอบน้อง		ว่ากรรม ดลนา
ใช่พี่จักแสร้งทำ		ทุ่มให้
งดโทษเถิดแม่สำ		มนัก ขาแฮ
นางสดับดับเดือดไท้		ท่านแล้วลาจร
โองการมารเอื้อนสั่ง		เปาวนา สูรเฮย
อีกเหล่ามาตยากร		เชี่ยวใช้
ทำเมรุเพื่อชิวหา		สำเรจ
เชิญศพประทับได้		ที่แล้วประทานเพลิง
จำเนียรนางยักษหม้าย		เมาผัว
หยิบเลศลูกชายตัว		ออกอ้าง
ลาราพละเมืองมัว		หาคู่
ลุเฃตรโคธากว้าง		เหาะข้ามฝั่งแสวง
ปางสามกระษัตริยผู้		ทรงพรต
เนากุฎิบุรินทท		ท่านให้
ครั้นรุ่งพระรามบท		จรสู่ ท่าเฮย
งามยาตรนาดกรไท้		เล่ห์ท้าวทรงหงษ์

จบห้องที่ ๒๑

  เนื้อความกล่าวถึงกุมภกาศลูกของชิวหากับนางสำมนักขาประสงค์จะได้อาวุธจากเทวดา จึงเหาะไปบริกรรมคาถาที่ริมฝั่งแม่น้ำโคธา ด้วยเดชแห่งวิทยาทำให้ดินฟ้าอากาศแปรปรวน พระพรหมทราบเหตุจึงทิ้งพระขรรค์ทิพย์ลงมาตรงหน้า กุมภกาศลืมตาเห็นพระขรรค์อยู่ตรงหน้าก็โกรธคิดว่าพระพรหมดูหมิ่น ไม่ส่งให้กับมือ จึงบริกรรมต่อเพื่อให้พระพรหมประทานพระขรรค์ให้กับมือ ฝ่ายพระลักษณ์กลับจากเก็บผลไม้ผ่านมาเห็นพระขรรค์ก็หยิบขึ้นมากวัดแกว่งเป็นแสงประกายจ้า กุมภกาศได้ยินเสียง ลืมตาเห็นพระลักษณ์ก็คว้าคทาเข้าตี กุมภกาศเสียทีถูกพระลักษณ์ใช้พระขรรค์ตัดหัวสิ้นชีพ พระลักษณ์กลับอาศรมและทูลเรื่องราวให้พระรามทราบ
  กล่าวถึงทศกัณฐ์ครองกรุงลงกา เสด็จประพาสป่า ให้ชิวหาผู้เป็นน้องเขยอยู่รักษากรุงลงกา ชิวหาตระเวนรักษาเมืองตลอดเจ็ดวันเจ็ดคืนจนง่วงนอนทนไม่ไหว จึงแปลงร่างเป็นพระพรหมแลบลิ้นปิดเมืองไว้แล้วนอนหลับ ทศกัณฐ์กลับมาไม่เห็นเมือง ร้องเรียกก็ไม่มีใครตอบ สำคัญว่าศัตรูมาปิดล้อมเมือง จึงขว้างจักรไป จักรตัดลิ้นชิวหาขาดถึงแก่ความตาย ฝ่ายนางสำมนักขาซึ่งเป็นม่ายอยากได้คู่ครองใหม่ จึงลาทศกัณฐ์ออกป่าไปหาคู่จนถึงริมฝั่งแม่น้ำโคธาในเวลารุ่งเช้าซึ่งพระรามเสด็จออกจากอาศรมไปที่ท่าน้ำ

คำศัพท์	คำอธิบาย
ภักตรสี่แปดโสตร	พระพรหม