ห้องที่ ๒ : พระศรีสุนทรโวหาร


          ฝ่ายชาวนัคเรศทั้งบุรุษนา รีนา
ทราบเหตุแห่งราชาผ่านเผ้า
ได้ราชธิดาลาพรตกลับ กรุงเฮย
โยงชักชวนลูกเต้าเหมื่อยเมื้อเหลือหลาม
          ชุมชนกล่นเกลื่อนท้องทางหลวง
คับคั่งคือทนานตวงเบียดแป้ง
พิศเพ่งธิดาดวงจิตรราช
ชมว่าเทพยสรรแสร้งจากฟ้ามาเมือง
          พระเสด็จทรงรถเข้าวังใน
รถประทับกับเกยไชยบ่อช้า
เสด็จนำธิดาไคลปรางมาศ
อเนกอนงค์เสนอหน้าแน่นทั้งวังหลวง
          เอกองค์อรรคเรศร์ไท้เทพี
นามรัตนมณีหนุ่มเหน้า
พระสนมนาฎนารีนับหมื่น
เรียงรอบหมอบเพี้ยมเฝ้าบาทเบื้องจักรพงษ์
          ต่างพิศต่างเพ่งสร้อยสีดา
โฉมเฉิดฉีกเมฆมาแม่นแม้น
เฉกอัจฉรประภาประไพผ่อง ภักตร์แฮ
บงบอิ่มคิดแค้นเคียดแค้นคนบัง
          พระชนกบรมนารถไท้อธิบดินทร์
ตรัสแด่อรรคยุพินนาฎเผ้า
ได้บุตรสุดสมถวิลฝากแม่ แล้วแม่
เปนสิทธิมอบแดเจ้าจุ่งเลี้ยงผดุงขวัญ
          มหิษีรับสั่งถ้อยทูลสนอง
สมจิตรข้าคิดปองเนิ่นแล้ว
ลุลาภบุตรีครองสมเสน่ห์ ข้านา
พลางประโลมลูกแก้วกอดขึ้นประทับเพลา
          องค์เยาวเรศสร้อยสีดา
กราบแทบพระบาทาพร่ำพร้อง
ลูกไร้บิดรมาดุรญาติ วงษเฮย
ขอพระเดชสองป้องปกเกล้าเช้าเย็น
          เทพีโลมลูบแล้วรับขวัญ
พาสถิตยปรางสุวรรณรัตนพร้อย
สมบัติแบ่งปูนปันครบสิ่ง
เวนสัตรีนับรอ้ยรับใช้บำรุงโฉม
          สององค์ทรงทนูสร้อยศรีสมร
เสมอบุตรครรโภทรท่านไท้
สีดาเทพอับศรเกษมศุข
สิบหกพระชนม์ได้จวบถ้วนพรรษกาล
          สมเด็จภูวนารถเจ้าจอมภพ
ทรงตริเตรียมปรารภเริ่มตั้ง
พิธียกศิลป์ครบตามสาตร ไสยเฮย
เสี่ยงสัตย์เสี่ยงบุญทั้งเสี่ยงท้าวทุกนคร
          ท้าวใดเคยคู่สร้างบุตรี กูนา
ยกธนูโมฬีเชิดช้อน
จักอภิเศกศรีสายสวาศ กูแฮ
ใช่คู่แม้นคัดค้อนอย่าเขยื้อนสะเทือนไหว
          ตริเสร็จธสั่งให้โหรหา ฤกษนา
โหรตรวจมหุรดิวาระแล้ว
ทูลถวายฤกษราชาอำมฤตย โชคแฮ
พระจักได้เฃยแก้ว ก่อเกื้อบารมี
          โองการตรัสสั่งซั้นเสนี สี่เฮย
ทุกหมู่ทุกกรมมีมากเฝ้า
จงจัดราชพิธีทายเทอด ธนูเฮย
การจวบจวนแล้วเจ้าจัดให้ทันการ
          จงตั้งมณฑปแพร้วพรายฉาย
ราชวัตรฉัตรเรียงรายรอบล้อม
แท่นเฉลาฉลุลายสถิตย์ท่าม กลางแฮ
พานมาศจำหลักพร้อมเพื่อไว้วางศร
          จงเผดียงดาบศถ้วนทุกองค์
ทั่วพนัศแดนดงถิ่นท้อง
เชิญมาประชุมวงแวดนั่ง
สวดเศกพระมนต์ซ้องสิทธิ์ด้วยเวทางค์
          ส่งสาสน์สู่กระษัตริยสิ้นสากล เกษตรเฮย
ร้อยเอ็ดทั่วมณฑลถิ่นด้าว
เชิญมาประชุมหนนัคเรศ เราแฮ
ยกธนูทุกท้าวเสี่ยงด้วยบุญเพรง
          เสนีทั้งสี่ผู้เปนประธาน
รับพระราชโองการใส่เกล้า
หมายสั่งกะเกณฑ์งานทุกหมู่ กรมเฮย
ตรวจเร่งทุกค่ำเช้าล่าช้าเกาะครอง
          แต่งทูตทูลข่าวแจ้งจอมกระษัตริย์
ทุกถิ่นภารารัฐรั่วรู้
ต่างองคต่างทราบอัดถ์เอิบอิ่ม ใจนา
กระหยิ่มจะยกศรสู้เสี่ยงได้สุดาสวรรค์
          ธรรมการเกณฑ์ให้ออกอารัญ
เผดียงคณะนักธรรม์ทุกด้าว
ฎีกากะคืนวันกำหนด แน่แฮ
ตามฤกษธิราชท้าวโปรดเอื้อนโองการ
          มณฑปจตุรัศตั้งตากโพยม
ผ้าดาษขาวคือโสมส่องหล้า
แลเลิศเล่ห์บรรโลมตาโลกย์ เฉลิมแฮ
สี่มุขเฉิดช่อฟ้าลดชั้นถงันฉาย
          เพดานคดเรียบร้อยริมระใบ
ดาวมาศดาษอำไพผ่องแผ้ว
รำยวนภู่มาไลยเลวงกลิ่น ตลบนา
ปูสาดดาษพื้นแล้วลาศล้วนพรมลาย
          โดยรอบมณฑปกั้นราชวัตร
วางเรียบระเบียบฉัตรเฉิดชั้น
หน่ออ้อยอีกหน่อกัทลีสีศด เสียดนา
กุมภ์ทึกทุกหว่างขั้นเขตรขั้นฉัตรไชย
          ท่ามกลางมณฑปตั้งเตียงมณ ฑลเฮย
คือแท่นกาญจนถกนก่องแก้ว
ตั้งพานอุไรยลงามสง่า นักพ่อ
รองธนูศิลปแพร้วพรั่งพร้อมสักการ
          ผูกราวลาศอาศนพื้นโขมพัตร
ขันทึกพานเภสัชเสร็จตั้ง
น้ำชาอิกน้ำอัฐบานครบ ครันนา
สำหรับดาบศทั้งใหญ่น้อยนักธรรม
          หมายบอกวิเสศทั้งคาวหวาน
เตรียมเครื่องโภชาหารซ่อมช้อน
กรมธรรมการงานเผดียงสวด ฉันนา
กรมทนายเลือกต้อนรับตั้งโต๊ะเรียง
          กรมพราหมณพฤฒิบาศทั้งหุรดา จาริยเฮย
สมทบกรมโหรมาทั่วถ้วน
ประจำจัดบูชาเทวฤกษ
วิเสศส่งกระยาล้วนเครื่องเส้นสังเวย
          เตรียมเสร็จเสนิศรทั้งสี่ทูล
บัวบาทนเรนทรสูรยทราบแล้ว
ทรงโสมนัศพูนปราโมทย์
เบิกพระกระมลแผ้วผ่องด้วยสมถวิล

จบห้องที่ ๒


  เนื้อความกล่าวถึงท้าวชนกจักรวรรดินำธิดามอบให้นางรัตนมณีมเหสีดูแล เมื่อนางสีดามีชันษา ๑๖ ปี ท้าวชนกจักรวรรดิดำริและปรารภกับมเหสีจะหาคู่ให้ จึงจัดพิธียกธนูโมฬี แล้วประกาศเชิญบรรดากษัตริย์ต่างเมืองมายังกรุงมิถิลาเพื่อยกธนูเสี่ยงทาย ผู้ใดยกได้จะให้อภิเษกกับนางสีดา

คำอภิธานศัพท์

คำศัพท์ คำอธิบาย
ทนายพนักงาน
ธนูโมฬีธนูที่ท้าวชนกได้รับจากพระอิศวร พระองค์ทรงใช้ในพิธีเลือกคู่ให้นางสีดาผู้ใดสามารถยกธนูนี้ได้ก็จะได้อภิเษกกับนาง
ธรรมการพนักงานฝ่ายพิธีธรรม
บุตรครรโภทรลูกในไส้
พฤฒิบาศพราหมณ์พวกหนึ่งมีหน้าที่ทำพิธีเกี่ยวกับช้างและปัดเสนียดจัญไร
มหุรดิครู่, ขณะ
รำยวนพู่ดอกไม้
หุรดาจาริยพราหมณ์พวกหนึ่งมีหน้าที่สวดสดุดีและอัญเชิญเทพต่าง ๆ ให้มาร่วมในพิธีบูชาบวงสรวง