ห้องที่ ๓ : พระศรีสุนทรโวหาร


          เจ้าคณะนักสิทธิผู้สมภาร
ทราบกิจแต่ธรรมการบ่ช้า
งันงกเที่ยวบอกขานคณะนัก พรตเฮย
รู้ข่าวต่างวุ่นว้าทั่วทั้งชฎิลดง
          คากรองครองแล้วจับตาลิปัตร
แบกกลดย่ามเภสัชสอดคล้อง
ธารกรจรดหยัดเหยาะเหย่า
ต่างชักพวกโยงพ้องมุ่งหน้ามาเมือง
          ถึงพร้อมนั่งล้อมแท่นมณฑล
สวดเวทสาธยายมนต์มี่ก้อง
ตามคณะบ่ปะปนเปนเหล่า กันนา
ถือพัดฃนนกป้องปิดหน้าสำรวมกาย
          ปางกระษัตริยเกษตรแคว้นสากล นครเฮย
โดยรอบขอบมณฑลทั่วด้าว
ต่างทราบกิตยนุสนธิ์โดยราช สาสน์นา
ว่าบัดนี้นเรศร์ท้าวชนกเจ้ามิถิลา
          ไปทรงผนวชแล้วหลายปี
ได้บุตรีในประทุมท่านนั้น
ลาพรตกลับบุรีครองราษฎร์ ใหม่เฮย
จักเศกบุตรีซั้นสั่งให้ส่งสาสน์
          ให้กรษัตริยไปเสี่ยงอ้างบารมี
ยกธนูโมฬีเลิศแล้ว
ใครยกธนูศรีสวัสดิเชิด ได้นา
จักอภิเศกนางแก้วกับผู้พยุงศิลป์
          นานาอเนกร้อยเอ็จกรษัตริย์
ต่างยกพหลรัดรีบผ้าย
ดลแดนเฃตรจังหวัดเมืองมิ ถิลาแฮ
ตั้งพลับพลาแยกย้ายรอบด้าวแดนกรุง
          แออัดขนัดรี้พลหลาย หมื่นแฮ
ตั้งทัพกท่อมรายรอบล้อม
คั่งคับคณานายอเนกไพร่ พลแฮ
ละค่ายละกองพร้อมพรั่งล้วนจตุรงค์
          คฤ้านคฤกกึกก้องพวกพลขันธ์
เซงแซ่เสียงแจจันโจทยพร้อง
ม้ารถคชอนันต์อเนกแน่น สนามนา
เสียงคีดเสียงขับร้องสนั่นด้วยดุริยางค์
          ราตรีตรวจค่ายฆ้องกแตขาน
จองหง่องก้องกังวานเพรียกพื้น
ฆ้องยามย่ำรดมดาลดังครั่น ครวญแฮ
เสียงประโคมแตรคฤ้านคฤกด้าวแดนเวียง
          เสนานายไพร่พร้อมทุกกอง
บ้างก็ร่าเริงคะนองสนุกคฤ้าน
บางพวกนั่งเซาตรองตฤกเฃตร คามเฮย
บางเหล่าใจชุ่มชื้นช่วยเจ้านายตน
          แม้ไฉนพระผ่านเผ้าธรณินทร์ เรานา
จงยกธนูศิลป์สดวกได้
ลุลาภเลิศนารินทร์รีบสู่ นครเฮย
เศกว่าเพี้ยงขอให้ผ่านเกล้าสมถวิล
          ปางปวงกรษัตริย์รั้งแรมวัน
คอยฤกษเฃตรสำคัญท่านพร้อง
นับเร่งราษตรีฝันทุกค่ำ คืนนา
ยิ้มกระหยิ่มจิตรจ้องแข่งสู้ยกศิลป์
          ฝ่ายพระวสิฐทั้งสวามิตร
ทราบเหตุพิธีกิจราชไท้
เรียกรามลักษณสองศิศย์มาสู่ ท่านนา
บอกฃ่าวราวเรื่องให้ลักษณทั้งรามฟัง
          เดิมราชชนกไร้เอารส
ท้อหฤไทยรันทดหน่ายแล้ว
ละสมบัติทรงพรตเนาพนัศ พนมนา
ได้บุตรีประดุจแก้วเกิดห้องปทุมาน
          หวนคิดละผนวชเข้าครองภา ราเฮย
เลี้ยงถนอมอรธิดาท่านไท้
จนเจริญพระชนมายุสิบ หกแฮ
เธอคิดฝังปลูกให้สืบเชื้ออสุริยวงษ์
          จึ่งเริ่มดำริหตั้งพิธี
ยกธนูโมฬีเลิศแล้ว
ป่าวกรษัตริยทุกธานีมาพรั่ง พร้อมแฮ
ท้าวจักเลือกเฃยแก้วเสี่ยงด้วยบารมี
          อันธนูเล่มนี้เลิศเลอไตร โลกย์เฮย
มีศักดาเดชไชยเชี่ยวแกล้ว
เปนของพระจอมไกรลาศปราบ อสูรนา
พิฆาฏตรีบุรำแล้วเลิกไว้มิถิลา
          องค์ใดยกเชิดได้โดยหมาย
ท้าวจะอภิเศกสายสวาศสร้อย
ทั้งเกีรยดิจักขจายขจรจบ โลกยนา
ยกบ่ได้จักน้อยเนตรหน้าสากล
          สองเจ้าเผ่าราชเชื้อเทวัญ
ทรงเดชดุจสุริยฉันเฉิดฟ้า
เขาจะแข่งฤทธิกันชิงมิ่ง สมรเฮย
ไปกับไอยกาถ้าช่องได้ไชยชิง
          ชวนหลานแล้วผลัดผ้าคากรอง
หนังพยัฆสใบครองห่อเกล้า
พาหน่อกรษัตริยสองเสดจจาก กุฎินา
เดินยะเหยาะเหย่าเข้าถิ่นท้องทางพนม
          พลางชมพรรณมิ่งไม้ในดง
จำบกมหาหงเกดแก้ว
จำปีปีบประยงยวนกลิ่น ขจรนา
ตาตุ่มมตาดแต้วหมากต้องตาเสือ
          โยมโดยดอกแย้มช่อชูไสว
สายหยุดอุไทยไขกลิ่นกล้า
ปริกปรูประดู่ในดงดื่น ดาษแฮ
พวงพยอมย้อยรย้ายั่วเย้าภิรมย์ชม
          เดินทางหว่างโขดขั้นสิงขร
เงื้อมแง่ฉง้อนงอนชโงกง้ำ
ยลยอดจดอำพรพยับหมอก มัวแฮ
โกรกกรอกซอกเหวถ้ำถิ่นท้องธารไหล
          ชมสัตวจัตุบาทเต้นตามพง
หมีเม่นพยัคฆยงย่องจ้อง
คำโองอิกกระจงโจนวิ่ง หนีนา
จามรีขนข้องอยุดเปลื้องปลดขน
          บัดยลพยัคฆร้ายราวี
โผเผ่นปะทะหมีมุ่งมล้าง
หมีโถมรับทันทีทยานตบ เสือแฮ
แขงต่อแขงงัดง้างปลุกปล้ำผงำหงาย
          งูเหลือมเลี้ยวไล่เนื้อเวียนวง
หางตวัดรัดกวางดงแด่วดิ้น
ดิก ๆ บ่ทันปลงชีพสนิท เลยนา
งูขยอกกลืนสิ้นอิ่มเท้อรทวยกาย
          ชมพลางทางรีบเต้าตำเนิน
การด่วนบชวนเพลินเพลิดช้า
ดุ่มดัดลัดทางเถินทิวพฤกษ ไพรพ่อ
ลุทวารเวียงล้าเลื่อยช้าบทจร

จบห้องที่ ๓


  เนื้อความกล่าวถึงบรรดากษัตริย์ต่างเมืองได้ข่าวก็เดินทางมายังกรุงมิถิลาเพื่อจะยกธนูโมฬี ฝ่ายพระฤษีวสิฐและพระฤษีสวามิตรอาจารย์ของพระรามและพระลักษณ์ทราบข่าว จึงเล่าให้พระรามและพระลักษณ์ฟังว่า เดิมธนูโมฬีนี้เป็นของพระอิศวรที่ใช้ปราบยักษ์ตรีบุรำและนำมาไว้ที่กรุงมิถิลา ผู้ใดยกธนูนี้ได้จะได้อภิเษกกับนางสีดา แล้วชวนพระรามและพระลักษณ์เดินทางไปยังกรุงมิถิลาเพื่อแข่งขันยกธนูด้วย

คำอภิธานศัพท์

คำศัพท์ คำอธิบาย
จำบกดอกจำปา