ปางไทยเทวราชเจ้า		จักรกฤษณ์
พิฆาฏผลาญมารอมิตร		มอดม้วย
คอนกวางย่างเยื้องคิด		คนึงอรรค เรศเอย
ด่วนผ่านลหานห้วย		กลับห้องหิมวันต์
ผันภักตร์พบลักษณ์เต้า		ตามองค์
เสนอเหตุเยาวเรศทรง		สั่งใช้
สดับสารเร่งพิศวง		หวั่นเทวศ ถวิลเอย
ด่วนทุ่มมฤคไท้		รีบดั้นดงเดิน
เมิลโพยมพยับก้อง		กลางหน หาวแฮ
พันพฤกษงอกออกผล		แผกเค้า
พลายวาดปลาดดล		หลุดจาก หัดถ์แฮ
พระเร่งเลงลางเศร้า		สู่เวิ้งวนาศรม
กรมจิตรพิศณุยาตรเข้า		กุฎี
บพบภักตรลักษมี		หนุ่มเหน้า
ค้นรอบขอบสวนศรี		ฤๅสระ สนานเอย
แสนโศกกำสรวญเศร้า		สลบสิ้นสมประดี
พระศริอนุชนารถร้อน		ฤๅไทยถวิล
กอดบาทพระทรงศิลป		โศกเศ้รา
โหยหวนร่ำครวญริน		ชลเนตร นองแฮ
วิเวกแว่วอัศวาตเร้า		พิลาปล้มสลบลง
ร้อนอาศน์เทวราชเจ้า		จอมลฐาน ทิพยเอย๑
ชวนเทพบุตรทวยหาญ		เหาะคว้าง
โปรยลอองทิพยธารขาน		ข่าวลักษ มีเอย
ชี้ทิศไชยสิทธิอ้าง		เสรจอื้นคืนสวรรค์
มหิศรสองราชต้อง		ลอองธาร ทิพยเอย
ผวาแว่ววัชรินทร์ขาน		ข่าวน้อง
กำสรวญโศกสงสาร		แสนเทวศ
ชวนพระอนุชสู่ห้อง		พนัศด้าวหรดี
จักรพรรดิผันภักตร์พ้อง		พลมาร
ตายตากพสุธารลหาร หาดห้วย
บัดยลปักษาขาน		ข่าวลักษ มีเอย
ถวายประวิชเสรจม้วย		มอดเมื้อเมืองสวรรค์
นรังสรรค์สังเวชเศร้า		ทรวงถวิล
แสนเทวศชลเนตรริน		ร่ำไห้
พลันแผลงพระแสงศิลป		สฤดิมาศ เมรุเฮย
เสรจลั่นอรรคนีไหม้		ศพแล้วพิรุณโรย
พระชวนอนุชดั้น		ดงเดิน
ข้ามเฃตรสิงฃรเขิน		โขดเค้า
ไปชมพนมเนิน		พนาเวศ
ถวิลบวายคลายเศร้า		โศกซึ้งคนึงสมร
กุมพลคนโปรดเจ้า		โลกี
ลอบหยอกนิลมาลี		ท่านรู้
คว่างจักรตัดนาภี		ขาดสาป ซ้ำแฮ
ต่อพบพาสุเทพกู้		กลับให้ไปสวรรค์
กุมภัณฑ์มีฤทธิเรื้อง		เดโช
แต่รูปครึ่งตนโต		เติบเตื้อง
จับถึกมฤคโค		เข้าเขตร กินแฮ
ตามสาปแต่บาปเบื้อง		บ่มเศร้าโศกสนอง
อดิศรสองราชเฃ้า		เขตรมาร
ยักษกระหยิ่มใจทยาน		อยากเคี้ยว
ขยดจับกลับบันดาน		แดพรั่น
ฉงนจิตรคิดเขดเขี้ยว		ขยับย้อนยุบลถาม
พระรามดิลกแจ้ง		แก่มาร
กูอวตารผลาญ		เผ่าเสี้ยน
ตามมิ่งมหาศาล		ไปปราบ อสูรเฮย
สูครึ่งกึ่งกายเหี้ยน		เหตุต้นกลไฉน
แทตย์ทูลไขขษณต้อง		โทษา สยมแฮ
ถวายนิเทศลงกา		เกาะแก้ว
ทศภักตรลักสีดา		ด่วนรีบ ไปเฮย
เชิญเสดจขีดขินแล้ว		จักรู้ทางไป
พระจักได้พานเรศล้วน		เทวินทร์
จุติเปนโยธิน		ทาษร้า
ชมพูและขีดขิน		สองนะ ครแฮ
แต่พระเอนดูฃ้า		โปรดให้ไปสวรรค์
พระตรีภูวนารถได้		สดับสาร
เสี่ยงพระแสงแผลงผลาญ		ส่งฟ้า
กุมพลดับปราณหาญ		เหาะกลับ สวรรค์แฮ
โทธิเบศเกษหล้า		รีบดั้นดงพนานต์
นางมารนามอ้างอัศ		สมุฃี
เติบใหญ่ใจกระลี		ราคกล้า
จับถึกมฤคี		เคี้ยวเล่น อยู่แฮ
ยลพระลักษณยักษบ้า		บืดบึ้งตบึงบง
คว้าองค์พระลักษณอุ้ม		เหาะทยาน
เสียงสนั่นคัคณานต์ขาน		มืดคลุ้ม
รามราชพิฆาฏผลาญ		แผลงสิทธิ์ ศรแฮ
แสงสาตรส่องสว่างกลุ้ม		กลับแจ้งแสงไถง
พระลักษณได้สติเอื้อน		มนตรา
ยักษถูกมนต์หล่นถลา		ล่าล้ม
พระพิโรธลิดแขนขา		เฆี่ยนสับ ส่งแฮ
มารอ่อนวอนโทษก้ม		กราบแล้วลาหนี
สองศรีนิราศร้าง		แรมพัน
ลุป่ากัทลีวัน		เทพไท้
ดลจิตรจักรพรรดิผัน		ผายอ่อน องค์แฮ
ชวนอนุชาอยุดประทับใต้		ร่มหว้านิทรารมย
ลูกลมสมเยศอ้าง		หณุมาน
จากพิธีสู่สฐาน		ถิ่นไม้
ประสบสองมหาศาล		โสภาคย์ พรรณ์แฮ
อยากสมานมิตรไท้		ทักท้าวทางกล
คำแหงแปลงเพศเพี้ยง		พานร น้อยเฮย
ปีนป่ายต่ายพฤกษจร		จวบท้าว
แผลงฤทธิปลิดใบกร		เก็บทุ่ม ทิ้งเฮย
พระลักษณห้ามลิงห้าว		ห่มไม้กลายทวี
ลักษณ์จับธนูเหนี่ยวน้าว		ยิงลิง
ลิงกลับจับธนูชิง		กโชกเย้า
น้าวเล่นเผ่นโผนยิง		ศรล่อ ล้อแฮ
พระลักษณพิโรธเร้า		ปลุกไท้ทูลเสนอ
พระเลอภุชเพ่งพ้อง		พานรินทร์
โลมรัตนกุณฑลผิน		บอกน้อง
ผ่องเผือกเกลือกระบินทร์		มีเดช
พระลักบณ์บบงต้อง		ตอบถ้อยทูลแถลง
ขุนกรบินทร์ยินตรัสแม้น		คำมาร ดานา
แปลงรูปหณุมานกราน		กราบเกล้า
ถวายศิลป์กระบินฃาน		ฃอโทษ แถลงแฮ
โดยเหตุสวาหเฝ้า		สั่งให้ถวายตัว
อยู่หัวจักเสดจด้าว		แดนใด
จักรกฤษณ์ตรัสแถลงไฃ		ขจ่างถ้อย
คำแหงหณุมานไวย		วากย์ว่า พระเอย
ขอแนะน้าข้าน้อย		หนึ่งเฝ้าฝ่าธุลี
มีนามสุครีพน้อง		พาลี
พี่ขับจากธานี		สู่ไม้
เหนลิงจักภักดี		ต่อบาท บงษุ์เฮย
พระกฤษณ์อวยไชยให้		แนะน้ามาถวาย

จบห้องที่ ๒๕

  เนื้อความกล่าวถึงพระรามแผลงศรฆ่ากวางแล้วคอนกลับมา ระหว่างทางพบพระลักษณ์ทูลถึงเหตุที่นางสีดาสั่งให้มาช่วย พระรามฟังแล้วคิดหวาดหวั่นพระทัย ทิ้งกวางลงแล้วรีบกลับมาที่อาศรมแต่ไม่เห็นนางสีดา ทั้งสององค์ค้นหานางสีดาทั่วบริเวณอาศรมแต่ไม่พบ ต่างร่ำไห้จนสลบ พระอินทร์จึงพาเทพบุตรเหาะลงมาโปรยฝนทิพย์ให้ทั้งสองพระองค์ฟื้น แล้วชี้ทิศที่นางสีดาถูกลักพาไป พระรามและพระลักษณ์ออกตามหานางสีดาไปจนพบนกสดายุคาบแหวนนอนอยู่ นกสดายุทูลว่าทศกัณฐ์ลักนางสีดาไป และถวายแหวนแก่พระรามแล้วก็สิ้นใจ หลังจากปลงศพนกสดายุแล้ว พระรามและพระลักษณ์เดินทางติดตามนางสีดา และพลัดเข้าไปในเขตของยักษ์กุมพลซึ่งมีกายเพียงครึ่งหนึ่งตั้งแต่ท้องขึ้นมา ยักษ์กุมพลจะกินพระรามและพระลักษณ์แต่ก็รู้สึกหวาดหวั่น เมื่อรู้ว่าพระรามเป็นพระนารายณ์อวตาร ก็ทูลเล่าว่าตนเป็นคนโปรดของพระอิศวร ลอบหยอกนางนิลมาลีซึ่งบำเรอพระอิศวร พระองค์รู้ก็กริ้วขว้างจักรมาตัดกายตนขาดครึ่งและสาปให้ทนทุกข์อยู่ในป่าจนกว่าจะได้พบพระราม ยักษ์กุมพลทูลว่าทศกัณฐ์ลักพานางสีดาไปกรุงลงกา ต่อเมื่อพระรามเสด็จไปถึงนครขีดขินแล้วจะได้รู้ทางไปกรุงลงกา และพระรามจะได้เหล่าวานรของนครขีดขินและนครชมพูเป็นกำลังกองทัพ แล้วยักษ์กุมพลทูลขอให้พระรามช่วยตนให้พ้นสาป หลังจากพระรามแผลงศรโปรดยักษ์กุมพลให้พ้นคำสาปแล้ว กษัตริย์ทั้งสองก็รีบเดินทางต่อไป ระหว่างทางนางยักษ์อัศสมุขีอุ้มพระลักษณ์เหาะไป พระลักษณ์ได้สติร่ายมนตร์ทำให้นางยักษ์ตกลงมา และถูกพระลักษณ์ตัดแขนตัดขาต้องหนีไป พระรามและพระลักษณ์เดินทางรอนแรมจนถึงป่ากล้วยและประทับพักอยู่ใต้ต้นหว้า กล่าวถึงหนุมานอยู่บนต้นไม้เห็นพระรามและพระลักษณ์ก็ปรารถนาจะผูกไมตรีด้วย จึงแปลงร่างเป็นวานรน้อยแกล้งปลิดใบไม้ทิ้งลงกษัตริย์ทั้งสอง พระลักษณ์ห้ามหนุมานก็ยิ่งเขย่ากิ่งให้ใบร่วงมากขึ้น ครั้นพระลักษณ์จับศรจะยิงก็ถูกหนุมานแย่งไปได้ พระลักษณ์จนปัญญาต้องปลุกพระราม พระรามตื่นขึ้นทอดพระเนตรเห็นกุณฑลขนเพชรและเขี้ยวแก้วของหนุมานก็ตรัสบอกพระลักษณ์ หนุมานได้ยินก็รู้ว่าพระรามคือพระนารายณ์อวตาร ก็คืนร่างเป็นหนุมานลงมาถวายศรคืนพระลักษณ์แล้วสวามิภักดิ์ตามที่นางสวาหะผู้เป็นมารดาสั่ง และทูลพระรามว่าจะไปพาสุครีพผู้เป็นน้ามาสวามิภักดิ์ด้วย

คำศัพท์	คำอธิบาย
อัศวาต	อาศวาส ลมหายใจเข้า