ห้ากระษัตริยเสดจข้าม		เฉนียนชล
ถึงฝั่งกับพวกพหล		คับขั้ง
ชนนีเสด็จเนาบน		รถรีบ ยาตรแฮ
ลุบริเวณชฎิลยั้ง		อยุดพ้องพลพฤนทร์
ทัพขั้งนอกเฃตรด้าว๑		กุฎี
พระพรตเชิญชนนี		เสด็จเต้า
สองดาบศนำวิถี		สี่กษัตริย์ จรแฮ
ถึงถิ่นภารทวาชเข้า		นบน้อมนักธรรม์
นักพรตถามว่าไท้		ราชถวัลย์
ไฉนผนวชล่ะขอบขันธ์		เฃตรกว้าง
พระพรตบอกสิ้นสรรพ์		เหตุกลับ ถามแฮ
ทราบถิ่นโปรดแนะบ้าง		ทานแจ้งเธอครวญ
ดาบศเหนพระเศ้รา		สงสาร
ทูลว่าจะพาหลาน		สู่ไท้
ชวนสองพระอาจาริย์		นำกษัตริย์ ไปเฮย
ถึงกุฎิ์ชฎิลต่างไหว้		กฤษณ์ยั้งไหนถาม
สรภังค์ดาบศแจ้ง		จริงไข
สามกษัตริย์เนาเฃตรไศล		พนัศด้าว
นามสัตกูฎเชิญไป		ตาจัก นำเฮย
นักพวตสี่นำท้าว๒		เสด็จเข้าไพรเขียว
พวกดาบศอยู่เบื้อง		เชิงคิรี
เหนหมู่พหลหวาดหนี		วุ่นว้า
สวนพระลักษณ์เสดจลี		ลาศเสาะ ผลแฮ
ยลพระพรตยกพยุหกล้า		คิดแค้นปลองศิลป์
ปางพระรามสดับก้อง		โกลา หลแฮ
ตระหนักศรอนุชา		รีบเต้า
ตรัสถามทราบกิจจา		ตามเหตุ ทูลเฮย
ปรามพระลักษณ์อยุดเข้า		กุฎิ์ทั้งสององค์
สรภังค์ดาบศทั้ง		สามมุนี
นำเสดจดลกุฎี		กฤษณไท้
พักพลร่มเฌอคิรี		นอกเฃตร
กษัตริย์สี่เสดจใกล้		วิศณุแล้วโศกศัลย์
พระรามยลอนุชเศร้า		กำสรด
เกรงกนิฐชีพจักปลด		กอดไว้
ห้ากษัตริย์ต่างรันทด		ครวญคร่ำ
คลายโศกถามถึงไท้		ชนกเศ้ราฤๅเกษม
พระพรตทูลแต่ต้น		จนจบ ความแฮ
บิตเรศโศกปรารภ๓		เชษฐเจ้า
จากเวียงพระโศกสยบ		จนชีพ ดับแฮ
สามกษัตริย์ทราบโศกเศร้า		ขัติยห้าวิสัญญี
สุมันตันเหนรีบเฝ้า		พระชนนี ทูลเฮย
ทราบเหตุจึ่งเสดจลี		ลาศเร้า
ถึงกลับโศกทเวศทวี		สยบอีก กำนันแฮ๔
นักพรตมาตยหมอเข้า		ช่วยแก้พลันหาย
ฟื้นองค์พงษขัติยพร้อม		เหนกัน
รามลักษณอรรคเรศอัญ		ชลิตน้อม
มาตุรงค์ท่านรำพรรณ์		เชิญเสดจ กลับนา
กฤษณรักษรับสัตยซ้อม		มั่นแล้วฤๅคืน
ไกยเกษีกล่าวอ้อน		วอนขมา โทษแฮ
เชิญพิศณุกลับภารา		อย่างกี้
พระตรัสมั่นสัตยา		ห่อนรับ คำเฮย
จักรักษาสัตย์ชี้		เช่นไท้ไอยกา
พระวสิฐสวามิตรได้		สดับตรัส
เหนพระรามอ้างสัตย์		มั่นถ้อย
ซักเรื่องขัติยวัตร		ครองอยุทธ เพรงแฮ
พระพรตทูลฃอคล้อย		อยู่ด้วยองค์นรายน์
พระจักรีทฤษดิน้อง		โศกศัลย
กอดกนิฐจาบัลย		พร่ำพร้อง
อย่าเทวศกลับเฃตรขันธ์		ผดุงราษฎ์ เทิญพ่อ
พระพรตฟังยิ่งร้อง		ร่ำไห้โหยครวญ
ฝ่ายรุกขเทพยสดับถ้อย		เชิญนารายน์
อมรหมู่แสดงกาย		เยี่ยมหน้า
บังคับพระพรตคลาย		เคลื่อนทัพ กลับแฮ
คืนปกครองไพร่ฟ้า		กฤษณเอื้อนตามอมร
น้องนรายน์สดับซ้ำ		โศกศัลย์
ดังถูกอาวุธฟัน		หม่นไหม้
จึ่งทูลสนองพระบัญ		ชาพระ พี่นา
ขอคู่ฉลองบาทไท้		เพื่อไว้แทนองค์
ปางพระราเมศรเอื้อน		อรรถแถลง
จำจักเดินพนัศแขวง		ปราบเสี้ยน
ฉลองบาทคู่ปทานแสดง		ความรักษ อนุชนา
ห้ากษัตริย์ต่างโศกเพี้ยน		ผัดยั้งอาศรม
ฝ่ายสี่นักสิทธิแจ้ง		เหลือทาน ทัดนา
อวยสวัสดิแล้วคืนสถาน		อยู่ยั้ง
สองกษัตริยละพรตกาญ		จนเครื่อง ทรงแฮ
เลิกทัพกลับพร้อมทั้ง		มาตุไท้สามองค์
ครั้นถึงปลายเฃตรด้าว		อยุทธยา นครเอย
ให้อยุดสร้างภารา		ที่นั้น
พระพรตสั่งอนุชา		เชิญชเนติก์ สามเฮย
กลับบุเรศเธอสถิตยหั้น		พักถ้าอวะตาร
กล่าวถึงพิราพกล้า		ฤทธิมหันต์
เนาถิ่นเขาอัศกรรณ		อยาบช้า
มีสวนปลูกพวาสุวรรณ		พฤกษหนึ่ง ปลาดพ่อ
กำชับบ่าวอสุรถ้า		สัตวล้ำแดนกุม
สั่งเสร็จรเหจเหาะขึ้น		คัคณานต์
แผลงฤทธิบังสุริยฉาน		มืดฟ้า
ดลไตรทศเทวสฐาน		หยอกสุ รางค์เฮย
เหนเครื่องประดับคว้า		แย่งได้กลับแดน
ป่างพระรามกับด้วย		อนุชา ธิราชแฮ
อรรคเรศองค์สีดา		พรตสร้าง
หฤไทยขุ่นทรงอา		ไลยพระ ชนกเอย
จึ่งเสดจมายังข้าง		นัคไหว้ลาชฎิล
ฝ่ายดาบศใหญ่น้อย		ฟังคำ ลาแฮ
ในจิตรอาไลยกำ		สรดไห้
อวยพรเสรจพระดำ		เนินจาก ไศลเฮย
ถึงกุฎอิสิทธิ์หนึ่งไท้๕		เสด็จเข้าวันทา
เหนดาบศอยู่ด้วย		นางชฎิล
แคลงจิตรถามนามมุนินท์		เผ่าพ้อง
นักพรตตอบตามระบิล		สุทัศชื่อ กษัตริย์พ่อ
กลับซักพระพี่น้อง		อีกทั้งอนงค์ไฉน
พระฟังถามจึ่งแจ้ง		เสรจความ หลังนา
นักสิทธิชวนอยู่ตาม		รักท้าว
เธอตอบว่าใกล้คาม		เฃตรอยุทธ ยาพ่อ
ขอกราบลาไปด้าว		ถิ่นให้ไกลนคร
ดาบศสุดขัดได้		อวยพร
จงปัจจามิตรหยอน		พ่ายแพ้
นางชฎิลกับบังอร		อรรคเรศ เสน่ห์แฮ
สรวมสวัสดิทุกขเว้นแท้		เสรจแล้วเธอลา
สามกระษัตริย์จากพ้น		อาศรม สุทัศแฮ
ลุฝั่งชลพักชม		ร่มไม้
จักข้ามนึกปรารมภ์		เรือขัด สนนา
รุกขเทพยนิมิตรเรือให้		เสดจข้ามคงคา

จบห้องที่ ๑๙

  เนื้อความกล่าวถึงขบวนเสด็จข้ามแม่น้ำสะโตงเดินทางไปจนถึงอาศรมพระฤษีภารทวาช พระฤษีภารทวาชทราบเรื่องราวทั้งหมดแล้วก็นำกษัตริย์ทั้งห้าและพระฤษีทั้งสองไปยังอาศรมพระฤษีสรภังค พระฤษีสรภังคแจ้งว่าพระราม พระลักษณ์ และนางสีดา พำนักอยู่ที่เขาสัตกูฏ จึงนำขบวนเสด็จไปยังเขาสัตกูฏ บรรดาพระฤษีที่อยู่ที่เชิงเขาเห็นขบวนเสด็จ ก็ตกใจ วิ่งหนีกันวุ่นวาย พระลักษณ์กำลังหาผลาหารอยู่ เห็นพระพรตประทับอยู่ในขบวน ก็เคืองแค้น จึงขึ้นศรลองสายเสียงดังสนั่น พระรามได้ยินเสียงศรก็รีบเสด็จมา เมื่อทราบความจึงห้ามพระลักษณ์แล้วพาเสด็จเข้าอาศรม เมื่อขบวนเสด็จพักอยู่นอกเขตอาศรมแล้ว พระฤษีสรภังคและพระฤษีทั้งสามนำพระพรตและพระสัตรุดเสด็จเข้าไปพบพระรามในอาศรม พระรามตรัสถามถึงท้าวทธรฐ พระพรตทูลว่าท้าวทธรฐสิ้นพระชนม์แล้ว พระราม พระลักษณ์ และนางสีดา ได้ฟังก็เศร้าโศกจนสิ้นสติ ทำให้เหล่ากษัตริย์ที่มาโศกสงสารจนสิ้นสติไปด้วย เมื่อพระฤษี อำมาตย์ และหมอได้แก้ไขจนฟื้นคืนสติแล้ว นางเกาสุริยาก็ขอให้พระรามเสด็จกลับกรุงอยุธยา พระรามทูลว่ารับสัตย์จากพระบิดาแล้วจะไม่กลับไป นางไกยเกษีเข้าไปขอขมาโทษพระรามและขอให้กลับไปครองกรุงอยุธยา พระรามบอกว่าจะรักษาคำสัตย์เช่นเดียวกับพระอัยกา พระฤษีวสิฐและพระฤษีสวามิตรจึงกล่าวถึงขัติยวัตรของกษัตริย์กรุงอยุธยาองค์ก่อน ๆ และขอให้พระรามกลับไปครองกรุงอยุธยา พระรามก็ขอรักษาสัตย์ไม่กลับไป พระพรตจึงทูลขออยู่กับพระรามที่อาศรม พระรามให้พระพรตกลับไปครองกรุงอยุธยา แต่พระพรตไม่ยอม รุกขเทวดาจึงปรากฏร่างสั่งให้พระพรตกลับ พระพรตจำใจยอมและทูลขอฉลองพระบาทของพระรามกลับไปแทนองค์ จากนั้นพระพรตและพระสัตรุดลาพรต แล้วยกทัพกลับไปถึงชายเขตแดนกรุงอยุธยา พระพรตให้สร้างเมืองประทับคอยพระราม และสั่งให้พระสัตรุดพาพระชนนีทั้งสามเข้ากรุงอยุธยา
  กล่าวถึงยักษ์พิราพมีฤทธิ์เดชกล้าแข็งอยู่ที่เขาอัศกรรณ มีสวนต้นพวาทอง สั่งให้บริวารเฝ้าคอยจับสัตว์ที่ล่วงล้ำเข้ามา สั่งเสร็จเหาะขึ้นไปหยอกล้อนางฟ้าบนสวรรค์ เห็นเครื่องประดับของนางฟ้าก็แย่งเอากลับมาที่พำนัก
  พระราม พระลักษณ์ และนางสีดา มีพระทัยหม่นหมองอาลัยถึงพระชนกมิได้จำเริญภาวนาจึงลาบรรดาพระฤษี ออกเดินทางเข้าไปในป่าต่อไป ระหว่างทางพบพระสุทัศน์และมเหสีซึ่งบวชเป็นฤษีทั้งสององค์ พระฤษีสุทัศน์ชวนกษัตริย์ทั้งสามให้พำนักบำเพ็ญพรตอยู่ด้วยกัน แต่พระรามขอไปอยู่ให้ไกลกรุงอยุธยากว่านี้ แล้วทูลลาเดินทางต่อไปจนถึงแม่น้ำ รุกขเทวดาจึงเนรมิตเรือให้เสด็จข้ามไป

คำศัพท์	คำอธิบาย
เฉนียน	เฉนียน, ฝั่งน้ำ
วิศณุ	พระวิษณุหรือพระนารายณ์ ในที่นี้หมายถึง พระราม