ห้องที่ ๑๗ : นายเสถียรรักษา


          ป่างจอมอยุทธเยศไท้ที่วงคต๑
สองมหิษีกำสรดโศกสอื้น
จึงสองพระนักพรตสู่นิเวศน์ วังนา
พร้อมหมู่อำมาตย์สดื้นดื่นหน้านางสนม
          จึงบรมนักสิทธิไห้พนักงาน
ยกพระศพสนานธารผ่องแผ้ว
ทรงภูษิตอลงการเครื่องกษัตริย์ เสรจแฮ
เชิญพระศพลงโกฏแก้วสทิตย์ชั้นสุพรรณพราย
          เครื่องสูงรายรอบล้อมแลไสว
อิกเสวตรฉัตรไชยเชิดกั้น
รุกขชาติอุไรให้ยัง๒รญเรียบ รายนา
กองชะนะแตรสังขะซั้นศับท์ทั้งนางครวญ
          ฝ่ายพระรามพระลักษณทั้งสีดา จรแฮ
ลุสะโตงมหาสาคเรศเข้า
ประทับร่มนิโครธาตรีเสร็จ ไฉนฤๅ
บัตกุฃันมาเฝ้าส่งข้ามสาคร
          กุขันนำเสรจทั้งสามกษัตรีย จรแฮ
ลุกุฏิพระภารัทอาชแล้ว๓
นักสิทธบอกแนวพนัศพิศณุ ลานา
พลางสั่งกุขันแคล้วกลับเมื้อบูรีรำ
          สั่งกองมองสอดสุ้มรักษา อยู่เฮย
รวังหมู่อรินทร์มามุ่งไท้
ปางหริรักษ์ลุอาสรมสระ ภังค์แฮ
เธอจัตที่พักให้กฤษณ์ท้าวเจริญฌาณ
          พระว่าพระพรตแจ้งจักจร
มารับเข้าคืนนครไป่แคล้ว
ตรัสพลางชุลีกรลาพระ สภังค์แฮ
ไปสู่ลัดกูฎิแผ้วจิตรตั้งภาวนา
          กล่าวสี่ขุนม้าลุเวียงไกย เกษแฮ
ทูลกิจสองดในยว่าท้าว
ปิตุราชจักเวนมไหยสุรีเยศร
ให้พระรามครองด้าวสั่งข้ามาเชีญ
          พระพรตสัตรุศรีบเฝ้าไอยกา
ลาเสร็จออกเสนาสั่งให้
เตรียมพลบัตอมาตยาจัตเสร็จ พหลแฮ
สองกษัตรีบเถลองรถไท้เร่งผ้ายพลทฤนท์๔
          ดลอยุทธเยศรยาตเข้าบูรี
บงภักตรปวงเสนีโศกสอื้น
ตรัสถามกิจคดีอำมาตย์ ปวงนา
จะมอบแผ่นไผทพื้นพิศณุแล้วโดยไฉน
          สุมันตันนบนิ้วสนองทูล ท่านนา
พระชนกมอบไอสุริย์เชษฐไท้
แล้วกลับสั่งเธอยุรยาตรพนัศ พนวชแฮ
สิบสี่ปีจึงให้กลับเข้าคืนครอง
          เพราะชนนีไท้จึ่งเชษฐา ผนวชแฮ
พระลักษณอิกสีดาเสด็จด้วย
พระบิตราชครวญหา๕จนชิพ มลายนอ
สองกษัตริยยินปิมม้วย๖เพราะแค้นมารดร
          จรเฝ้านางสมุททั้งเกาสุรี ยาเฮย
ก้มกราบซบเกษีร่ำให้
ทูลถามเหตุชนนีกิจก่อ ไฉนนา
มาตุรงค์รามไท้สดับถ้อยพลันแถลง
          ว่าบิตุราชจักให้ไอสวรรย์ ภูมินา
พระแม่เจ้าอาธรรม์จึ่งแสร้ง
ทวงสัตยแย่งเฃตรขันธ์มอบพ่อ พรตแฮ
ขับเชษฐเดินพนัศแกล้งกลับท้าวถึงมลาย
          พระพรตทราบโศกสอื้นทูลสาร ท่านนา
ตัวลูกบอทราบการเกี่ยวพ้อง
ไฉนหนอแม่จึงหาญหักชีพ พระเอย
เสียชาติเกิดเข้าท้องชั่วช้าสามาญ
          อย่าว่าแต่เฃตรแคว้นอยุทธยา เลยเฮย
ถึงทิพยไตรยตรึงษามอบให้
ตัวข้าไม่ปราถนาคร้องก่อน เชษฐนอ๗
ลาบาทตามกฤษณไท้ผิแคล้ว บคืน๘
          สองนางฟังพจนสิ้นสงไสย
ตรัสว่าจะจรไฉนศพท้าว
ใครจักจัดการไปงดก่อน เทอญพ่อ
การเสร็จจึงจากด้าวเสดจด้วยชนนี
          พระพี่น้องรับถ้อยลาพลัน
สู่พระศพอภิวันท์ร่ำไห้
เมื่อพระพรตสัตรุศกันแสงน่า พระโกษนา
ไกยะเกษีได้ข่าวแล้วคนึงคอย
          ใช้กุจจีสืบแจ้งกิจจา
ว่าพระพรตเนาปราสาทแก้ว
นางทราบรีบเสด็จมาที่พระ โกษเฮย
ตรัสรงับโศกลูกแล้วกล่าวถ้อยแถลงพลัน
          แม่ฃอสัตยชนกได้สมใจ แม่นา
ให้ลูกผ่านเวียงไชยสืบเชื้อ
พระพรตสดับเฉกไฟจุดจิตร พิโรธเฮย
พลางแกว่งพระขรรคเงื้อจักมล้างมารดร
          พระสัตรุศยุดหัดถแล้วทูลองค์ เชษฐนา
ความชั่วจักติดจงอยุดยั้ง
พระพรตลดแสงทรงขับแม่ จรแฮ
กลับโศกถึงบิตรทั้งเชษฐน้องพี่นาง
          พระวสิฐสวามิตรผู้นักธรรม์
ภอรุ่งสู่พระโรงพลันท่านเร้า
ให้ขุนสุมันตันรีบปลูก เมรุแฮ
อำมาตยรับพจนเต้าบัดตั้งเกณฑ์รดม
          ปวงด้านรดมปลูกถ้วนตามตำ หรับแฮ
เมรุใหญ่ทิศโรงรบำเสร็จแล้ว
เทียบรถศพรถนำอิกขนัด แห่เฮย
เชิญโกษฎิขึ้นรถแก้วเคลือนคล้อยคลาขบวน๙
          ลุพระเมรุเชิญโกษฎิขึ้นเบญจา ทองแฮ
สมโภชเจดทิวาจวบเข้า
พร้อมเอารศพงษาอัคเรศ ท่านนอ
ไกยะเกษีเฝ้าแอบถ้าถวายเพลิง
          สองนักธรรมร้องว่านางไกย เกษเฮย
ฃอสัตยขับรามไปจากด้าว
ยกลูกผ่านแผ่นไผทพระบขัด นางนา
งดแต่พิศณุท้าวอย่าต้องเดินพนม
          นางไม่ยอมท้าวสัง๑๐กับเรา ขาดนา
พรตกับเจ้าอย่าเผาศพไท้
ไปเสียอย่านิ่งเนานางรีบ จรแฮ
พระพรตโศกร่ำไห้ทรวดล้มลงครวญ
          สองมารดรสัตรุศทั้งฤๅษี สนมนา
มวญมาตยถวายอัคคีเสร็จแผ้ว
เสร็จศพก่อเจดียบรรจุ ธาตุแฮ
สองนักสิทธิคลาศแคล้วสูด้าวกุฎีดง๑๑
          พระพรตคิดยิ่งแค้นมารดา
พระยิ่งทรงโศการาพร้อง
เสียชาติที่เกิดมาเปนหน่อ กษัตริยเฮย
ดูดั่งหินชาติต้องสังห้ามถวายเพลิง๑๒

จบห้องที่ ๑๗


  เนื้อความกล่าวถึงพระราม พระลักษณ์ และนางสีดา เสด็จรอนแรมในป่ามาจนถึงแม่น้ำสะโตง พบพรานขุขันพาข้ามแม่น้ำและนำเสด็จไปพบพระฤษีภารทวาช พรานขุขันก็ทูลลากลับเมืองบุรีรำ จัดไพร่พลคอยระวังภัย พระราม พระลักษณ์ และนางสีดา เสด็จดำเนินต่อไปจนถึงอาศรมพระฤษีสรภังค พระฤษีสรภังคจัดที่พักไว้ให้ แต่พระรามบอกว่า หากพระพรตรู้ว่าพระองค์อยู่ที่นี่จะมารับกลับนคร ทั้งสามพระองค์ลาพระฤษีสรภังคแล้วเสด็จต่อไปจนถึงเขาสัตกูฏ เข้าพำนักที่ศาลาบำเพ็ญพรตอยู่ ณ ที่นั้น กล่าวถึงพระพรตและพระสัตรุดได้รับแจ้งว่าท้าวทธรฐจะมอบราชสมบัติให้พระราม ก็เสด็จมายังกรุงอยุธยา เมื่อมาถึงได้ทราบว่านางไกยเกษีเป็นต้นเหตุทำให้พระรามไม่ได้ครองกรุงอยุธยา ต้องออกผนวชเดินป่า ๑๔ ปี และท้าวทธรฐตรอมพระทัยจนสิ้นพระชนม์ พระพรตจึงเข้าเฝ้านางเกาสุริยาและนางสมุท ทูลว่าตนไม่ทราบเรื่องที่นางไกยเกษีก่อเหตุและไม่ปรารถนาที่จะครองราชสมบัติก่อนเชษฐา แล้วทูลลาออกไปตามพระราม แต่นางทั้งสองขอให้อยู่จัดการถวายพระเพลิงก่อน เมื่อนางไกยเกษีทราบว่าพระพรตมาแล้ว ก็ออกไปพบ บอกว่านางได้ทวงสัตย์จากท้าวทธรฐให้พระพรตได้ราชสมบัติกรุงอยุธยาสมความปรารถนาแล้ว พระพรตได้ฟังเช่นนั้นก็โกรธถึงกับชักพระขรรค์เงื้อจะฟันนางไกยเกษี แต่พระสัตรุดยุดหัตถ์และทูลห้ามไว้ ฝ่ายพระฤษีวสิฐและพระฤษีสวามิตรให้จัดการถวายพระเพลิง และห้ามไม่ให้นางไกยเกษีและพระพรตขึ้นถวายพระเพลิงตามที่ท้าวทธรฐสั่งไว้