ห้องที่ ๑๖ : ขุนมหาสิทธิโวหาร


          พระรามปรนตน้อมชนนี
แสดงกิจไกยเกษีสั่งให้
เดินป่าสิบสี่ปีผนวชสถิตย ไพรแฮ
คำสั่งบิตุเรศร์ได้ตรัสแล้วขอลา
          พระนางสดับถ้อยบุตรสุดกรสรร ห้ามเฮย
แม่จักถามทรงธรรม์เทียบซ้ำ
ตรัสพลางพระนางผันผายสู่ เฝ้าแฮ
ทูลว่าลูกผิดล้ำฦกร้ายแรงไฉน
          ลูกเราความแผกน้อยไหนมี แม่เอย
เหตุเพราะไกยเกษีสอดแย้ง
ถึงสัจที่พาทีคราวปทูต ทวงแฮ
ดูดุจมารดาลแกล้งกล่าวล้างชีพเรียม
          สองกษัตริย์โศกต่างสิ้นสมประดี
สมคิดไกยเกษีคาดไว้
จัดเครื่องผนวชมีคำสั่ง ค่อมแฮ
ค่อมปรนตรับใช้สู่ท้าวทูลถวาย
          จักกฤษณสดับรับถ้อยกุจจี แถลงเอย
หวนตริถึงไพรีราพร้าย
มันเบียฬราษฎร์ฤๅษีเราชอบ ปราบนา
พลางพระเปลื้องเครื่องย้ายเพศเข้าผนวชพลัน
          พระลักษณทราบเหตุสิ้นแสนเคือง
พระพี่บได้เมืองมุ่นเศร้า
จับศรฤทธิเรืองน้าวมุ่ง พระนางแฮ
พระกฤษณ์ทราบเสด็จเข้ายุดห้ามอนุชา
          พระบิตุรงค์ทรงสัตย์ไว้เดิมมี
กับแม่ไกยเกษีสั่งซ้ำ
แรมป่าสิบสี่ปีจึ่งกลับ กรุงแฮ
จำพี่จักผดุงค้ำสัตยนั้นคงควร
          พระลักษณตริตรุ่นเฝา๑เสิยพระไทย
เราอยู่จะดูใครสบหน้า
โดยเสด็จพระพี่ไปดีกว่า อยู่นา
กลับสู่ปรางค์บช้ารีบเข้าผนวชตาม
          พระยลอนุชผนวชจ้องจักจร ห้ามเฮย
ใครอยู่เพื่อบิดรมาตุด้วย
พระพรตจักครองนครเขาอยู่ พิทักษ์แฮ
น้องจักตามกว่าม้วยกับใต้บาทบงษุ์
          พระกฤษณ์ทรงสดับถ้อยอนุชา ชมเฮย
ขอบจิตรเจ้าเสนหาพี่ล้ำ
ฝ่ายอรรคราชสีดาทราบเหตุ ครวญแฮ
นางก็รีบผนวชซ้ำสู่เฝ้าวอนตาม
          พระเมิลนางผนวชเศ้ราโศกา ตามเอย
ปรามเล่าทุกข์ไภยายิ่งล้น
นุชเนาเพื่อนมารดาดีกว่า จรแฮ
สิบสี่ปีไป่พ้นพี่นี้จักคืน
          นางยินราเมศรห้ามโศกี ครวญเอย
พระปลอบว่าเวรมีอย่าเศ้รา
สามกระษัตริย์ระทมลีลาศสู่ เฝ้าแฮ
นางสมุทยลบุตรเข้าผนวชทั้งสามถาม
          พระหริวงษอภิวาทแล้วทูลสนอง
ตามเหตุห่อนได้ครองครอบหล้า
สีดาพระลักษณปองไปเพื่อน ลูกแฮ
ลาพระแม่แม่ข้าบาทท้าวโปรดทูล
          นางสมุทพิลาปแล้วสอนพระลักษณ
จรพนัศจงพิทักษพี่เจ้า
สีดาพ่อจงรักเสมอมาตุ รงค์แฮ
พรประลาทเสื่อมเศ้รา๒สดวกได้คืนนคร
          สามกษัตริย์ประนตน้อมลาจร ไปเฮย
ฝ่ายพวกอำมาตยนิกรไพร่ฟ้า
บรรฦๅทั่วพระนครสามราช ผนวชแฮ
สองนักสิทธิไป่ช้าวิ่งท้วงถามนารายน์
          พระรามเล่าเหตุให้สองมุนี สดับนา
พระแมไกยเกษี๓สั่งซั้น
ให้ผนวชสิบสี่ปีไปอยู่ พนัศแฮ
พระลักษณสีดานั้นเพื่อนเต้าตามจร
          สองนักสิทธิทราบแล้วรีบมา เฝ้าแฮ
ถึงที่ในปรางค์ปราสาทท้าว
เหนเกาสุริยาทธรฐ โศกเอย
ถามว่าขับรามร้าวเรื่องร้ายแรงไฉน
          ทธรฐว่าเหตุนี้ไกยเก ษีนา
ทวงสัตย์กล่าวเกเรร่ำรื้อ
ข้าอยากแหวะอกเทวีเพ่ง จิตรนอ
เกรงจักเสียสัตยอื้อโลกยช้าคำฉิน
          ชฎิลสองสังเวชท้าวแสนทวี
ผิว่าไกยเกษีแนะเจ้า
ลูกได้พระบูรีสมคิด แล้วแฮ
ขออย่าให้พระรามเข้าป่าร้างแรมเมือง
          ไกยเกษีเคียดแค้นคำอา จาริย์แฮ
กิจใชกิจสิทธาพร่ำพร้อง
ชฎิลว่าพระภรรษดาคุณยิ่ง นางเอย
ไฉนคิดทรยศจ้องจักให้วายปราณ
          นางว่านักสิทธินี้โมหันธ์
ผิดชอบผัวเมียกันกิจคร้าม
ทธรฐสดับโดยอันอุกอาจ คำนา
ทรงสัตยแม่ลูกห้ามอย่าให้มันเผา
          สองนักสิทธิร่ำรื้อรำพรรณ ปลอบเอย
เหลือจะทัดทานผันผ่อนย้าย
ทูลลารีบจรจรรย์มาจวบ รามแฮ
บอกว่าหญิงปากร้ายสุดง้องอนเขา
          พระอวตารสดับแจ้งโศกี
ถวิลชนกชนนีร่ำเศ้รา
พลางลานักสิทธิลีลาศรัถ ยาแฮ
ฝ่ายสุมันตันเร้าอุระร้อนเกณฑ์พล
          เทียมรถเสร็จไพร่พร้อมตามทัน
เชิญเสด็จทรงรถสุวรรณ์เรียบริ้ว
ท้ายรถสุมันตันกำกับ ไปแฮ
ฝูงราษฎรนบนิ้วนอบเก้ลาโดยจร
          เทพดนเสด็จออกเบื้องทักษิณ
หวังเพื่อปราบอสุรินทร์เหล่าร้าย
ขุนรถขับรถลินลาศลุ สวนแฮ
สุริยลับคลับคล้ายเคลื่อนเข้าพักพล
          เทเวศดาลเหตุให้พหลหลับ
สามกระษัตริย์จากประทับที่ล้อม
เข้าดงล่วงด่านลับเรวรีบ จรแฮ
รุ่งสุมันตันพร้อมมาตยรู้กษัตริย์หาย
          จึ่งอุบายสั่งให้กลับกรุงพลัน ลุเอย
ชาวประชาเกษมสันต์แซ่ซอ้ง
นางสมุทแว่วสำคัญสามกษัตริย์ กลับแฮ
นางรีบเสด็จสู่ห้องแทบท้าวผธมใน
          สุมันตันรีบเข้าถวายกร
ทธรฐออกบัญชรสบพร้อม๔
อำมาตย์เบิกกิจจรสามกษัตริย์ ผนวชนา
ท้าวสดับประหนึ่งต้องสาตรล้อมประไลยชนม์

จบห้องที่ ๑๖


  เนื้อความกล่าวถึงพระรามเข้าเฝ้านางเกาสุริยาทูลเรื่องนางไกยเกษีรับสั่งท้าวทธรฐให้ผนวชและเดินป่า ๑๔ ปี แล้วทูลลา นางเกาสุริยาจึงเข้าเฝ้าท้าวทธรฐทูลถามถึงความผิดของพระราม ท้าวทธรฐจึงบอกว่านางไกยเกษีทวงสัญญาที่ให้ไว้คราวที่รบกับยักษ์ปทูต พระองค์จึงต้องให้พระรามออกไปเดินป่า นางไกยเกษีสมความคิดจึงจัดเครื่องผนวชให้นางค่อมไปถวายพระราม พระรามผนวชเป็นฤษี พระลักษณ์และนางสีดาผนวชตาม พระฤษีวสิฐและพระฤษีสวามิตรทูลถามท้าวทธรฐถึงเหตุที่สั่งให้พระรามออกจากเมือง ท้าวทธรฐเล่าให้ฟังและสั่งฤษีทั้งสองห้ามมิให้นางไกยเกษีและพระพรตเผาพระศพ เมื่อพระราม พระลักษณ์ และนางสีดา ลาพระฤษีทั้งสองแล้ว ก็ทรงดำเนินออกจากกรุงอยุธยา สุมันตันเป็นห่วงรีบเกณฑ์พลออกตามจนทัน แล้วทูลเชิญสามพระองค์ประทับบนรถ เทวดาดลใจให้สารถีขับออกไปทางทิศใต้เพื่อให้ได้ปราบเหล่ามาร จวบเวลาค่ำก็พักพลที่สวนแห่งหนึ่ง เทวดาดลใจให้ไพร่พลหลับสนิท พระรามจึงชวนพระลักษณ์และนางสีดาทรงดำเนินเข้าไปในป่า รุ่งเช้า สุมันตันไม่เห็นทั้งสามพระองค์ก็พาไพร่พลกลับกรุงอยุธยา ทูลท้าวทธรฐ ท้าวทธรฐฟังแล้วก็โศกเศร้าเสียพระทัยจนสิ้นพระชนม์