ห้องที่ ๑๔ : ขุนมหาสิทธิโวหาร


          ปางกระษัตริย์สมเยศท้าวทธรฐ
ครองอยุทธยายศยิ่งไท้
ราชบุตรนับรวมหมดมีสี่ องค์เอย
อำมาตยราษฎรได้ศุฃล้ำเหลือเกษม
          พระทรงดำริห์ด้วยเอารส
หวังจักเศกสมมติมอยด้าว๑
พระสัตรุศพระพรตสองพี่ น้องนา
ควรแก่สมบัติท้าวท่านผู้ไอยกา
          แต่รามแลลักษณ์ผู้อนุชา
ควรยกอยุทธยามอบให้
ตัวเราเล่าชราหกหมื่น ปีนอ
หวังฝากประยูรได้สืบเชื้อขัติยา
          ตริเสรจออกเอื้อนราชบรรหาร ถามเอย
อำมาตย์ราชวงษวารพรั่งพร้อม
จักอภิเศกรามการผิดชอบ ไฉนนา
ต่างก็เหนชอบน้อมนอบเกล้าโดยทรง
          สมเดจบรมบาทเบื้องบิดร
ตรัสเรียกพระรามสอนสั่งซ้ำ
จักเศกพ่อครองนครสืบราช ปยูรเฮย
จงพ่อผดุงค้ำเฃตรให้ภูลเกษม
          รามสดับรับสั่งให้ครองนคร
ตริว่าใครจักรอญราพร้าย
โดยกิจพระบิดรจำจิตร สนองนา
จึ่งบ่ทูลยักย้ายหย่อนคล้อยตามกระแส
          พระชนกฟังบุตรเอื้อโองการ ท่านนา
จึ่งสั่งโหรคูณหารฤกษค้น
ผิวะเหนชอบไฉนวารโมงทุ่ม บาทแฮ
จงพิจารณรีบร้นเร่งให้ฤกษแถลง
          ขุนโหรรับสั่งค้นคำภีร์ พบเอย
ดวงเทพสถิตยราษีเมศซ้ำ
ลักษณ์จันทร์อยู่มินมีอสุรราช เล็งแฮ
พระเคราะห์เสิดพักย้ำย่อมร้ายนิราศเมือง
          บังเอินเทเวศรเข้าดนจิตร
ให้พระโหรเหนผิดพลาดพลั้ง
ถวายพระฤกษโดยกิจการราช พิธีเฮย
เดือนสี่วันจันทร์ทั้งปักษขึ้นตรีวาร
          พระทรงสดับทราบสิ้นสารพรรณ์
ตรัสสั่งสุมันตันที่เฝ้า
จงจัดกิจพิธีสรรพ์อภิเศก รามเฮย
พลางรับสั่งใส่เกล้าออกแจ้งจ่ายหมาย
          เกณฑ์แปดตำรวจตั้งมณฑป รดมเฮย
ห้ายอดยลงามครบเครื่องครื้น
เรืองมาศมณีนพเทียมทิพย์ พิมานแฮ
พรมลาศสอาดพื้นเพริศพร้อมพิสูตคำ
          ไพดานดาเรศพร้อยพรายสี
ห้อยสุมาลย์มาลีสระดื้น
กรดสังข์แท่นมณีนาเอนก เครื่องแฮ
เสวตรฉัตรภัทรบิฐพื้นลาดล้วนวางคา
          ทอดอัษฎาวุธถ้วนสบสรรพ์
เครื่องราชกักกุธภัณฑ์พิศพร้อม
ราชวัตรฉัตรเรียงกันรายรัถะ ยาแฮ
ขอบเฃตรนิเวศนล้อมปักล้วนธงไสว
          ขุนอัศวรับสั่งแล้วเรวจร
บันลุไกยเกษนครนอบเฝ้า
ทูลน้องพระทรงศรสองทราบ เสร็จนา
พวกหนึ่งลุกุฎิ์เข้านบพร้องสองชฎิล
          สองนักสิทธิสดับถ้อยเสนี นิมนต์เอย
จึ่งป่าวคณะโยคีทั่วหน้า
ต่างทรงเครื่องฤๅษีเสร็จรีบ จรเฮย
ลุนครห่อนช้ารีบเข้าโรงพิธี
          ฝ่ายกุจจีแต่ต้องกสุนแผลง
อาฆาฏพระรามแหนงนึกร้าย
ภอการอภิเศกแจงจัดพรัก พร้อมเฮย
ค่อมคิดแล้วรีบผ้ายสู่เฝ้ามหิษี
          พิไรว่าพระแม่เจ้าจอมไกย เกษเอย
รามจะครองเวียงไชยเฉิดหล้า
พระพรตยศหย่อนไฉนนึกอัประ หยดเอย
พระแม่ทูลอย่าช้าเรื่องท้าวสัตยปทาน
          นางกษัตริย์เหนชอบด้วยกุจจี
จึ่งใส่กลทำทีเคลือบไคล้
กรสยายแย่งเกษีเสริมแซ่ง โศกนา
เสดจสู่ไสยาศน์ให้หับห้องผธมครวญ
          ทธรฐธิราชไท้ภูบดี เสดจเอย
ออกสุรางค์นารีเรียบเฝ้า
นางไกยะเกษีสูญภักตร ไฉนนา
พลางตริพลางยาตรเข้าสู่ห้องเหนครวญ
          ตรัสถามว่านิ่มเนื้อนวลผจง
ใยจึ่งกันแสงทรงโศกสอื้น
พลางระโบมว่าโฉมยงอย่าเทวศ เลยแม่
จักประสงค์ใดพื้นภพนี้จงแถลง
          ได้ทีนางนบน้อมเสนอวอน พระเอย
ฃอพระพรตครองนครสืบไท้
เชิญพระจักรกฤษณ์จรยังพนัศ
สิบสี่ปีจึ่งให้กลับเข้าถวัลยเวียง
          พระสดับประหนึ่งต้องอสนี บาตเฮย
นิชาติหญิงกระลีโลภล้ำ
จะใคร่ผ่าทรวงชีวิตรแหวะ ดูนา
เกรงจักเสียสัตยกล้ำกลับเอื้อนอารี
          นางแส้งพิลาปรื้อรำพรรณ์ ทูลเอย
ปางปทูตพระทรงธรรม์ไล่ล้าง
ขยมสู้ละชีวันกรประกอบ รถนา
พระราชทานสัตยอ้างแก่ข้าจึ่งขอ
          เรียมเสน่ห์อุนุชดุจด้วยดวงชี วาตม์เอย
ความชอบขอบคุณมีมากล้น
พรตน้องจักครองบุรีรัชก่อน พี่นา
ราษภร์จักขุดแคะค้นขอดข้อนครหา
          ฤๅงามตามแต่เจ้าจงใจ จัดเอย
ขออย่าส่งรามไปป่ากว้าง
ผิวะลูกจากวันใดเด็จชีพ พี่นา
จงเมตตาอย่ามล้างพี่ให้วายปราณ
          ข้าบาทสละชีพด้วยภักดี
หวังยกสัตยสวามีเชิดไว้
เพียงพระลูกจักลีลาศสู่ พนัศนา
พระจักลาญชีพได้ดั่งนี้ฤๅควร
          พระฟังดังกฤชซ้ำเสียบทรวง
กุมพระขรรค์พลันทลวงไล่เงื้อ
หวนคิดตขิดตขวงถึงสัตย เดิมนา
ทิ้งพระแสงโศกเมื้อสู่ห้องสลบพลัน
          นางยลอธิราชเจ้าวิสัญญี
แสนสุดจะปรีดีละไท้
พระนางรีบจรลีมาปทับ ทวารเฮย
ตรัสสั่งนางสาวใช้ช่วยเฝ้ารวังการ

จบห้องที่ ๑๔


  เนื้อความกล่าวถึงท้าวทธรฐดำริให้พระรามและพระลักษณ์ครองกรุงอยุธยา ส่วนพระพรตและพระสัตรุดจะให้ไปครองกรุงไกยเกษ แล้วสั่งให้โหรหาฤกษ์เตรียมพิธีราชาภิเษก ฝ่ายนางค่อมกุจจีนับแต่ถูกพระรามเล่นสนุกยิงกระสุนใส่หลังจนเป็นที่อับอาย คิดอาฆาตแค้นพระรามตลอดมา เมื่อทราบว่าท้าวทธรฐให้เตรียมการจัดพิธีราชาภิเษกพระราม จึงไปทูลยุยงนางไกยเกษีให้ทูลท้าวทธรฐให้ยกราชสมบัติแก่พระพรต โดยอ้างคำสัตย์ที่ท้าวทธรฐประทานแก่นางไกยเกษี คราวที่ท้าวทธรฐรบชนะยักษ์ นางไกยเกษีเห็นชอบทูลท้าวทธรฐขอราชสมบัติกรุงอยุธยาแก่พระพรต และให้พระรามไปเดินป่า ๑๔ ปีก่อน แล้วจึงกลับมาครองกรุงอยุธยาท้าวทธรฐจนพระทัยไม่อาจเสียคำสัตย์ได้ จำต้องประทานให้ตามที่นางไกยเกษีทูลขอ และเศร้าเสียพระทัยจนสลบ นางไกยเกษีจึงสั่งให้นางกำนัลเฝ้าหน้าประตูไว้
⬆ ๑ ที่ถูกต้องน่าจะเป็น “มอบด้าว”

คำอภิธานศัพท์

คำศัพท์ คำอธิบาย
สมมติการครองราชย์โดยถือว่ากษัตริย์เป็นสมมติเทพ