ไข่มดรี

Diplycosia elliptica Ridl.

ไม้พุ่มอิงอาศัยหรือขึ้นบนดิน ลำต้นอาจพาดเลื้อยมีเกล็ดหุ้มตารูปลิ่มแคบ ลักษณะคล้ายหูใบ ใบเดี่ยว เรียงเวียน รูปไข่ถึงรูปรี ดอกเดี่ยว ออกตามซอกใบ สีขาว สีเขียวอ่อน หรือสีเหลืองอ่อน ผลแบบผลแห้งแตกรูปทรงกลมแป้น สุกสีขาวนวล เมล็ดเล็ก รูปคล้ายลิ่ม

ไข่มดรีเป็นไม้พุ่มอิงอาศัยหรือขึ้นบนดิน สูงได้ถึง ๑ ม. ลำต้นอาจพาดเลื้อย แตกกิ่งมาก กิ่งก้านเหนียวและแข็ง เกลี้ยง กิ่งแขนงเรียวเล็ก มีขนแข็งยาวประปรายและมีขนละเอียดสีเทาถึงสีแดงหนาแน่น มีเกล็ดหุ้มตารูปลิ่มแคบ ยาว ๑-๒ มม. ลักษณะคล้ายหูใบอยู่ที่ซอกใบซึ่งเห็นได้ชัดในกิ่งอ่อน

 ใบเดี่ยว เรียงเวียน รูปไข่ถึงรูปรี กว้าง ๐.๔-๑.๘ ซม. ยาว ๐.๗-๓ ซม. ปลายสอบเรียว ปลายสุดทู่ โคนมนกว้างขอบเรียบหรือหยักมนเล็กน้อยบริเวณครึ่งบน แผ่นใบหนาและเหนียวคล้ายแผ่นหนัง เกลี้ยง ด้านล่างมีขนแข็งสั้น ๆ สีดำประปราย ร่วงง่าย เส้นโคนใบ ๓ เส้น เส้นแขนงใบเห็นไม่ชัด ก้านใบค่อนข้างเล็กเรียว ยาว ๑-๒ มม. เกลี้ยงใบแก่มักเปลี่ยนเป็นสีแดง

 ดอกเดี่ยว พบน้อยที่มี ๒ ดอก ออกตามซอกใบ ก้านดอกยาว ๑-๒ มม. ค่อนข้างเกลี้ยง มีใบประดับขนาดเล็กอยู่ที่โคน ใบประดับย่อยรูปไข่ ขนาดประมาณ ๐.๖ มม. ขอบมีขนครุยสั้น กลีบเลี้ยงโคนเชื่อมติดกันเป็นรูปกรวยยาวประมาณ ๒ มม. คอดบริเวณส่วนล่าง เกลี้ยง ปลายแยกเป็น ๕ แฉก แต่ละแฉกกึ่งรูปสามเหลี่ยม ปลายค่อนข้างแหลม มีขนครุยสั้น กลีบดอกสีขาว สีเขียวอ่อน หรือสีเหลืองอ่อน โคนเชื่อมติดกันเป็นรูปทรงกระบอกสั้นหรือกึ่งรูประฆัง กว้าง ๒.๕-๓ มม. ยาว ๔-๕ มม. ปลายแยกเป็น ๕ แฉก ตั้งขึ้น ยาว ๑-๑.๕ มม. เรียงซ้อนเหลื่อมในดอกตูมเกสรเพศผู้ ๑๐ เกสร ติดอยู่ที่โคนหลอดกลีบดอก ก้านชูอับเรณูเป็นรูปเส้นด้ายบริเวณด้านบนแล้วค่อย ๆ แผ่กางออกลงไปที่โคน บางครั้งอาจโค้งเป็นรูปตัวเอส (S) เกลี้ยงยาวประมาณ ๒.๕ มม. ก้านชูอับเรณูติดด้านหลังของอับเรณู อับเรณูรูปหัวลูกศร ปลายแตกเป็นช่องเบี้ยว อาจสั้นหรือยาว ผิวมีหนามเล็ก ๆ รังไข่อยู่เหนือวงกลีบหรือกึ่งใต้วงกลีบ เกลี้ยง มี ๕ ช่อง พบน้อยที่มี ๔ ช่อง แต่ละช่องมีออวุลจำนวนมาก ก้านยอดเกสรเพศเมียรูปเส้นด้ายยาวประมาณ ๓.๕ มม. ยอดเกสรเพศเมียขนาดเล็ก

 ผลแบบผลแห้งแตก รูปทรงกลมแป้น กว้างประมาณ ๓ มม. ยาวประมาณ ๔ มม. สุกสีขาวนวล มีกลีบเลี้ยงสีเขียวอมน้ำเงิน ค่อนข้างพองเล็กน้อยหุ้มอยู่บริเวณครึ่งล่างของผล เมล็ดเล็ก รูปคล้ายลิ่ม

 ไข่มดรีมีเขตกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคใต้ พบตามป่าดิบเขา ป่าดิบชื้น และบริเวณที่โล่งในป่าที่มีต้นไม้แคระบนสันเขา ที่สูงจากระดับทะเลประมาณ ๑,๐๐๐ ม. ออกดอกและเป็นผลตลอดทั้งปี ในต่างประเทศพบที่คาบสมุทรมลายู ตอนเหนือของเกาะสุมาตรา และบอร์เนียว.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ไข่มดรี
ชื่อวิทยาศาสตร์
Diplycosia elliptica Ridl.
ชื่อสกุล
Diplycosia
คำระบุชนิด
elliptica
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Ridley, Henry Nicholas
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- (1855-1956)
ผู้เขียนคำอธิบาย
นางปริญญนุช กลิ่นรัตน์