เต้าหลวงเป็นไม้ต้น สูงได้ถึง ๑๕ ม. พบน้อยที่สูงได้ถึง ๒๕ ม. เส้นผ่านศูนย์กลางต้นยาวได้ถึง ๓๐ ซม. กิ่งแข็ง เส้นผ่านศูนย์กลางยาวได้ถึง ๓ ซม. ผิวหยาบขรุขระ มีช่องอากาศยาวและมีรอยแผลของใบและหูใบ มีกระจุกขนหยาบสีเทาประปราย เปลือกต้นสีน้ำตาลอ่อนถึงสีเทาอ่อน
ใบเดี่ยว เรียงเวียน รูปไข่กว้าง กว้างได้ถึง ๕๐ ซม. ยาวได้ถึง ๖๐ ซม. ช่วงปลายใบมักแยกเป็น ๓ แฉก แฉกยาวได้ถึง ๗ ซม. ปลายมนหรือแหลม โคนแบบก้นปิด ขอบจักฟันเลื่อยหยาบและมีต่อมเล็กรูปกรวย แผ่นใบหนาคล้ายแผ่นหนัง เส้นแขนงใบข้างละ ๖-๘ เส้น ตามเส้นกลางใบและเส้นแขนงใบมีขนหยาบสีเทาเป็นกระจุกหรือค่อนข้างเกลี้ยง เส้นใบย่อยมีขนสีขาว ก้านใบติดลึกเข้ามาจากโคนใบ ๔-๑๓ ซม. ยาวได้ถึง ๓๕ ซม. เมื่อตัดตามขวางเป็นรูปครึ่งวงกลม มีขนสั้นนุ่มปนกับขนหยาบสีเทา หูใบรูปขอบขนาน กว้างได้ถึง ๒.๕ ซม. ยาวได้ถึง ๔.๕ ซม. ปลายแหลม บางคล้ายกระดาษ ตั้งตรง ค่อนข้างติดทน เมื่อแห้งสีดำ มีขนสีขาวประปราย
ดอกแยกเพศต่างต้น ช่อดอกแบบช่อแยกแขนง ออกตามซอกใบ ช่อย่อยเป็นช่อกระจุก ดอกเล็ก สีเขียวอ่อนอมเหลือง ก้านดอกอวบสั้นและแข็ง กลีบเลี้ยง ๓ กลีบ เรียงซ้อนเหลื่อม ไร้กลีบดอกและจานฐานดอก ช่อดอกเพศผู้แยกแขนงแน่น กว้างได้ถึง ๒๔ ซม. ยาวได้ถึง ๕๐ ซม. มีขนสั้นนุ่มสีเทา แขนงช่อที่ปลายเล็กเรียว ใบประดับรูปไข่หรือรูปขอบขนาน กว้างได้ถึง ๔ มม. ยาวได้ถึง ๑ ซม. ปลายมน ขอบมีขนละเอียดหรือเรียบ บางคล้ายกระดาษ มีขนสั้นนุ่ม ตั้งตรง ร่วงง่าย ใบประดับย่อยซ้อนทับกันแน่น ติดทน รูปไข่ กว้างได้ถึง ๔ มม. ยาวได้ถึง ๕ มม. ปลายแหลมกว้าง โค้งเล็กน้อย ขอบหยักซี่ฟันไม่เท่ากัน มีขนสั้นหนานุ่มสีเทา ดอกเพศผู้แต่ละกระจุกมี ๑๐-๑๕ ดอก ดอกยาวประมาณ ๑ มม. ก้านดอกยาวประมาณ ๐.๕ มม. กลีบเลี้ยง ๓ กลีบ เกสรเพศผู้ ๒-๓ เกสร อับเรณูมี ๔ ช่อง ช่อดอกเพศเมียคล้ายกับช่อดอกเพศผู้ ยาว ๑๕-๒๕ ซม. ดอกยาวประมาณ ๒ มม. กลีบเลี้ยงโคนเชื่อมติดกันเป็นรูปคนโท ดอกเพศเมีย รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ มี ๒ ช่อง แต่ละช่องมีออวุล ๑ เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียสั้น ยอดเกสรเพศเมียมี ๒ แฉก ยาวประมาณ ๒ มม. ติดทน
ผลแบบผลแห้งแตก มี ๒ พู รูปทรงค่อนข้างกลม กว้าง ๖-๘ มม. ยาว ๔-๕ มม. สีเหลือง มีเมือกเหนียว ปลายผลมีก้านยอดเกสรเพศเมียติดทน โคนผลมีกลีบเลี้ยงติดทน ก้านผลเล็กเรียว ยาว ๐.๔-๑ ซม. มีขุย เมล็ดขนาดเล็ก ค่อนข้างแบน มีเยื่อหุ้มเมล็ดสีม่วงเมื่อยังสด
เต้าหลวงมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงใต้ และภาคใต้ พบตามป่ารุ่น ที่ต่ำใกล้ระดับทะเลปานกลาง ออกดอกเดือนมกราคมถึงมิถุนายน เป็นผลเดือนมีนาคมถึงสิงหาคม ในต่างประเทศพบที่เมียนมา คาบสมุทรมาเลเซีย สุมาตรา บอร์เนียว และสุลาเวสี
ประโยชน์ ใช้เป็นสมุนไพร.