เตยย่านเป็นไม้เถาเนื้อแข็ง แตกกิ่งเป็นพุ่มใหญ่ ยาวได้ถึง ๒๐ ม. ลำต้นใหญ่และแข็ง เส้นผ่านศูนย์กลาง ๗-๘ ซม. มีรากอากาศตลอดความยาวลำต้น
ใบเดี่ยว เรียงเวียนถี่ โคนซ้อนเหลื่อม รูปแถบแกมรูปใบหอกยาว กว้าง ๒.๕-๓.๕ ซม. ยาว ๐.๖-๑.๔ ม. ปลายเรียวแหลม โคนเป็นกาบสีขาวหรือสีแดงอมม่วงในใบอ่อน ขอบมีหนามตลอดความยาว แผ่นใบค่อนข้างหนา เกลี้ยงทั้ง ๒ ด้าน ด้านบนสีเขียวเข้มด้านล่างสีเขียวอ่อนและมักมีนวล เส้นใบจำนวนมาก เรียงขนานถี่ตามยาว กาบใบมีติ่งใบข้างละ ๑ ติ่ง สีเหลืองอ่อนถึงสีน้ำตาลอมม่วงอ่อน บางคล้ายเยื่อ ปลายติ่งเรียวแหลมหรือแยกเป็นแฉกและมักจักซี่ฟันห่าง ๆ ขอบเรียบ
ดอกแยกเพศต่างต้น ขนาดเล็ก สีเหลืองนวล ไร้วงกลีบรวม ช่อดอกแบบช่อเชิงลดมีกาบเชิงประกอบคล้ายช่อซี่ร่ม ออกที่ปลายกิ่ง กาบช่อดอกรูปเรือ สีเหลือง มีกลิ่นแรง วงนอกสุดขนาดใหญ่ ลักษณะคล้ายใบ ส่วนวงในขนาดเล็กกว่า กาบช่อดอกเพศผู้มักร่วงหลังดอกบาน ส่วนในช่อดอกเพศเมียมักติดทนจนเป็นผล ช่อดอกเพศผู้ประกอบด้วยช่อเชิงลดมีกาบ รูปทรงกระบอก มี ๓-๔ ช่อ แต่ละช่อกว้างประมาณ ๑.๕ ซม. ยาวประมาณ ๗.๕ ซม. ดอกเพศผู้มีเกสรเพศผู้จำนวนมาก เรียงอัดแน่นบนแกน ก้านชูอับเรณูยาวประมาณ ๒ มม. มีปุ่มเล็ก อับเรณูรูปขอบขนาน ยาวประมาณ ๑ มม. ช่อดอกเพศเมียประกอบด้วยช่อเชิงลดมีกาบ รูปทรงค่อนข้างกลมถึงรูปทรงกระบอก สีเขียวถึงสีเขียวอมเหลือง เมื่อแก่เปลี่ยนเป็นสีแดง มี ๓-๔ ช่อ เรียงเวียน แต่ละช่อดอกยาว ๑๖-๑๙ ซม. ดอกเพศเมียเรียงอัดกันแน่นบนแกน ก้านช่อดอกยาว ๙-๑๐ ซม. เกลี้ยง สีเขียวอมเหลืองอ่อน ดอกเพศเมียมักมีเกสรเพศผู้ที่เป็นหมันขนาดเล็ก เกสรเพศเมียมี ๑ เกสร รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ มี ๑ ช่อง มีออวุลจำนวนมาก ไร้ก้านยอดเกสรเพศเมีย ยอดเกสรเพศเมีย ๒-๔ ยอด ส่วนมากมี ๒ ยอด
ผลแบบผลรวม รูปทรงกระบอก กว้างประมาณ ๔ ซม. ยาวประมาณ ๑๕ ซม. ก้านผลยาว ๒-๔ ซม. ผลย่อยแบบผลมีเนื้อหนึ่งถึงหลายเมล็ดจำนวนมาก ผลย่อยส่วนบนแข็ง ส่วนล่างมีเนื้อนุ่ม ผนังผลบางเป็นเยื่อ เมล็ดรูปทรงรีหรือกึ่งรูปกระสวย กว้าง ๐.๕-๐.๗ มม. ยาวประมาณ ๑.๕ มม. มีจำนวนมาก
เตยย่านมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคตะวันออกเฉียงใต้และภาคใต้ พบตามป่าดิบ บึงน้ำจืด และป่าพรุ ที่สูงตั้งแต่ใกล้ระดับทะเลปานกลางจนถึงประมาณ ๑,๒๐๐ ม. ออกดอกและเป็นผลเดือนเกือบตลอดปี ในต่างประเทศพบที่หมู่เกาะอันดามัน เมียนมา เวียดนาม กัมพูชา และภูมิภาคมาเลเซีย.
ประโยชน์ ใบใช้สานตะกร้า เสื่อ และทำงานฝีมือต่าง ๆ.