เครือข้าวมาก

Alyxia siamensis Craib

ไม้เถา มียางมีขาว ใบเดี่ยว เรียงตรงข้าม หรือเรียงเป็นวงรอบ ๓ ใบ รูปรี รูปขอบขนาน รูปไข่กลับหรือรูปใบหอกกลับ ช่อดอกแบบช่อแยกแขนง ออกที่ซอกใบและปลายกิ่ง ดอกมีขาว บางครั้งแกมสีส้มรูปทรงกระบอกแคบ ผลแบบผลผนังชั้นในแข็ง รูปเกือบกลมหรือทรงรี อวบนํ้า เมล็ดทรงรูปไข่

เครือข้าวมวกเป็นไม้เถา มียางสีขาว กิ่งอ่อนอาจมีขนละเอียดหรือเกลี้ยง กิ่งแก่สีเทา เกลี้ยง และมีช่องอากาศ

 ใบเดี่ยว เรียงตรงข้าม หรือเรียงเป็นวงรอบ ๓ ใบ รูปรี รูปขอบขนาน รูปไข่กลับ หรือรูปใบหอกกลับ กว้าง ๑.๗-๕.๗ ซม. ยาว ๕-๑๘.๕ ซม. ปลายเรียวแหลมโคนรูปลิ่มถึงมน แผ่นใบหนาคล้ายแผ่นหนัง เกลี้ยงเส้นแขนงใบข้างละ ๒๒-๕๔ เส้น ออกเกือบตั้งฉากกับเส้นกลางใบ ปลายเชื่อมติดกันเป็นเส้นขอบในใกล้ขอบใบมักเห็นเด่นชัดทางด้านบน ก้านใบยาว ๐.๕-๑.๒ ซม.

 ช่อดอกแบบช่อแยกแขนง มักออกที่ชอกใบและปลายกิ่งเป็นกลุ่ม ๓-๔ ช่อ ยาว ๒.๕-๗.๒ ซม. ช่อย่อยแบบช่อกระจุก ออกตรงข้าม มีขนละเอียดหนาแน่นใบประดับย่อยรูปไข่ ยาวประมาณ ๑ มม. ปลายแหลมก้านดอกยาว ๑-๒ มม. กลีบเลี้ยงโคนเชื่อมติดกันเป็นรูปถ้วยตื้น ปลายแยกเป็น ๕ แฉก แต่ละแฉกรูปไข่หรือรูปใบหอก กว้างประมาณ ๑ มม. ยาว ๑.๓-๒ มม. ปลายแหลมถึงเรียวแหลม มีขนละเอียดทางด้านนอก กลีบดอกสีขาว บางครั้งแกมสีส้มโคนเชื่อมติดกันเป็นรูปทรงกระบอกแคบ ยาว ๔-๖ มม. ช่วงปลายป่องออกเล็กน้อยบริเวณรอบเกสรเพศผู้ปลายหลอดแยกเป็น ๕ แฉก แต่ละแฉกรูปรี รูปขอบขนาน หรือรูปไข่ ยาว ๑.๔-๒.๕ มม. เรียงซ้อนเหลื่อมเวียนไปทางซ้ายในดอกตูม ปลายมน มีขนเล็กน้อยบริเวณ


ปากหลอดหรือที่ใคนแฉกกลีบดอกด้านนอก ด้านในครึ่งบนของหลอดมีขน เกสรเพศผู้ติดอยู่ในหลอดกลีบดอกสูงจากฐาน ๓-๔ มม. ก้านชูอับเรณูเป็นเส้นบาง ยาวประมาณ ๐.๕ มม. อับเรณูรูปไข่หรือรูปไข่แกมรูปใบหอกแคบ กว้างประมาณ ๐.๕ มม. ยาวประมาณ ๑ มม. ปลายเรียวแหลมโคนรูปหัวใจไม่เกาะติดกับยอดเกสรเพศเมีย รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ มี ๑ คู่ ยาว ๐.๕-๑ มม. มีขนแต่ละรังไข่รูปเกือบกลม มี ๑ ช่อง ออวุล ๒-๓ เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียเชื่อมติดกัน ลักษณะคล้ายเส้นด้ายก้านยอดเกสรเพศเมีย และยอดเกสรเพศเมียยาวรวมกัน ๒-๔ มม. ยอดเกสรเพศเมียรูปกระสวย ปลายแยกเล็กน้อยเป็นแฉกตื้น ๒ แฉก

 ผลแบบผลผนังชั้นในแข็ง ออกเป็นคู่ ถ้าทุกเมล็ดเจริญ จะเป็นฝักคอด แต่โดยมากมักจะเจริญเพียงเมล็ดเดียว ทำให้ผลเป็นรูปเกือบกลมหรือทรงรี อวบนํ้ากว้าง ๑-๑.๖ ซม. ยาว ๑.๓-๓.๒ ซม. มีขน สุกลีดำ เมล็ดทรงรูปไข่ กว้างประมาณ ๗ มม. ยาว ๑-๑.๕ ซม.

 เครือข้าวมวกมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาคตะวันออก และภาคตะวันออกเฉียงใต้ พบขึ้นตามป่าดิบที่สูงจากระดับนํ้าทะเล ๘๐๐-๑,๕๓๐ ม. ในต่างประเทศพบที่จีนและลาว.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
เครือข้าวมาก
ชื่อวิทยาศาสตร์
Alyxia siamensis Craib
ชื่อสกุล
Alyxia
คำระบุชนิด
siamensis
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Craib, William Grant
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- (1882-1933)
ผู้เขียนคำอธิบาย
รศ. ดร.อบฉันท์ ไทยทอง และ ผศ. ดร.มานิต คิดอยู่