ต่างไก่ป่า

Polygala arillata Buch.-Ham. ex D. Don

ไม้พุ่มถึงไม้ต้นขนาดเล็ก กิ่งมีขนสั้น หรือค่อนข้างเกลี้ยง ยอดอ่อนสีแดง ใบเดี่ยว เรียงเวียน รูปไข่ หรือรูปรีถึงรูปไข่กลับ ช่อดอกแบบช่อกระจะ ออกตามซอกใบและปลายกิ่ง มักห้อยลง ดอกสีเหลือง ผลแบบผลแห้งแตก มี ๒ พู สีเขียวหรือสีเขียวแกมสีม่วง รูปทรงค่อนข้างกลมแกมรูปขอบขนาน หรือรูปไต ขอบเป็นสันเมล็ดรูปทรงค่อนข้างกลม ฐานตัด มีเยื่อหุ้มเมล็ดสีเหลืองอมส้มสดหุ้มได้ถึงครึ่งหนึ่งของความยาวเมล็ด

ต่างไก่ป่าเป็นไม้พุ่มถึงไม้ต้น สูง ๑-๕ ม. กิ่งมีขนสั้นหรือค่อนข้างเกลี้ยง ยอดอ่อนสีแดง

 ใบเดี่ยว เรียงเวียน รูปไข่หรือรูปรีถึงรูปไข่กลับกว้าง ๑.๕-๙ ซม. ยาว ๕-๑๕ ซม. พบน้อยที่ยาวได้ถึง ๑๘ ซม. ปลายเรียวแหลม โคนรูปลิ่มถึงมนกลม ขอบเรียบ แผ่นใบบางคล้ายกระดาษ เกลี้ยงถึงมีขนแนบชิดประปราย โดยเฉพาะตามเส้นใบด้านล่างหรือใกล้ขอบใบเส้นกลางใบเป็นร่องตื้นทางด้านบน มีขน เส้นแขนงใบข้างละ ๔-๖ เส้น ก้านใบยาว ๐.๕-๑ ซม.


 ช่อดอกแบบช่อกระจะ ออกตามซอกใบและปลายกิ่ง มักห้อยลง ยาวได้ถึง ๓๕ ซม. มี ๑๐-๖๐ ดอก ไม่แตกแขนง ช่อดอกค่อนข้างโปร่ง เรียวผอม มีขนสั้นใบประดับ ๓ ใบ รูปไข่ ยาวได้ถึง ๒.๘ มม. ปลายเรียวยาวคล้ายหาง ร่วงง่าย ดอกสีเหลือง ยาว ๑.๔-๒ ซม. ก้านดอกยาว ๔-๘ มม. มีขนละเอียด กลีบเลี้ยงสีเขียว มี ๕ กลีบ ขนาดไม่เท่ากัน ชั้นนอกมี ๓ กลีบ ขนาดไม่เท่ากัน มีขนประปราย ขอบมีขนครุย กลีบบน ๑ กลีบ ยาว ๖-๘ มม. ลักษณะเป็นถุงโค้งป่องพองที่โคน ปลายกลีบแหลม กลีบล่าง ๒ กลีบ ขนาดเล็ก รูปขอบขนานถึงรูปไข่ ยาว ๓.๕-๔.๕ มม. ปลายกลีบมน กลีบเลี้ยงชั้นในมี ๒ กลีบ ขนาดใหญ่กว่าอาจมีลักษณะคล้ายกลีบดอก รูปไข่กลับและคุ่ม กว้าง ๖-๘ มม. ยาว ๑-๑.๕ ซม. ปลายมน กางออกและโค้งขึ้น เกือบเกลี้ยง ขอบมีขนครุยละเอียด กลีบดอก ๓ กลีบ ขนาดไม่เท่ากัน กลีบบนยาว ๑-๑.๕ ซม. เกลี้ยงหรือมีขนเล็กน้อยที่โคน มักเชื่อมกับกลีบคู่ล่างรูปเรือที่บริเวณส่วนปลาย หุ้มส่วนของอับเรณูและยอดเกสรเพศเมียกลีบส่วนที่แยกเป็นอิสระรูปขอบขนาน ยาว ๕-๖ มม. กลีบคู่ล่างยาว ๑.๒-๑.๖ ซม. ปลายมีรยางค์เป็นพู่สีเหลืองเข้มหรือสีแดงเป็นพู ๒ พู แต่ละพูยาว ๑.๗-๒.๓ มม. เกสรเพศผู้ ๘ เกสร ยาว ๑-๑.๕ ซม. เชื่อมติดกันเป็นแผ่นคล้ายกาบ ขอบม้วนเข้าหากัน และเชื่อมติดกับกลีบดอก อับเรณูติดที่ฐาน ยาวประมาณ ๐.๕ มม. จานฐานดอกรูปวงแหวน สูง ๐.๕-๐.๗ มม. รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ รูปขอบขนานถึงรูปทรงกลม แบน กว้าง ๑.๖-๒.๕ มม. ยาว ๒-๒.๕ มม. มีปีก เกลี้ยง หรือขอบมีขนครุยมี ๒ ช่อง แต่ละช่องมีออวุล ๑ เม็ด ห้อยลง ก้านยอดเกสรเพศเมียยาวประมาณ ๑ ซม. เกลี้ยง ส่วนปลายพองออกยอดเกสรเพศเมียมี ๒ พู

 ผลแบบผลแห้งแตก มี ๒ พู สีเขียวหรือสีเขียวแกมสีม่วง รูปทรงค่อนข้างกลมแกมรูปขอบขนาน หรือรูปไต กว้าง ๑-๑.๕ ซม. ยาว ๐.๘-๑.๑ ซม. เกลี้ยง ขอบเป็นสัน ยาวได้ถึง ๕ มม. เมล็ดรูปทรงค่อนข้างกลม กว้างประมาณ ๕ มม. ยาว ๔-๔.๕ มม. เกลี้ยง ฐานตัด มีเยื่อหุ้มเมล็ดสีเหลืองอมส้มสด ยาว ๒-๕ มม. หุ้มได้ถึงครึ่งหนึ่งของความยาวเมล็ด

 ต่างไก่ป่ามีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาคตะวันออกและภาคตะวันออกเฉียงใต้ พบตามที่ร่มและที่เปิดโล่งในป่าดิบเขา ที่สูงจากระดับทะเลปานกลาง ๙๐๐-๒,๓๐๐ ม. ออกดอกเดือนตุลาคมถึงธันวาคม เป็นผลเดือนธันวาคมถึงกุมภาพันธ์ ในต่างประเทศพบที่อินเดีย เนปาล ศรีลังกา เมียนมา จีนตอนใต้ และภูมิภาคอินโดจีน.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ต่างไก่ป่า
ชื่อวิทยาศาสตร์
Polygala arillata Buch.-Ham. ex D. Don
ชื่อสกุล
Polygala
คำระบุชนิด
arillata
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Buchanan-Hamilton, Francis
- Buchanan-Hamilton, Francis
- Don, David
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- Buchanan-Hamilton, Francis (1762-1829)
- Buchanan-Hamilton, Francis (1762-1829)
- Don, David (1799-1841)
ผู้เขียนคำอธิบาย
นางปริญญนุช กลิ่นรัตน์