ตีนเป็ดฝรั่ง

Crescentia alata Kunth

ไม้ต้น แตกกิ่งต่ำ กิ่งโค้งงอ ใบประกอบแบบนิ้วมือ มีใบย่อย ๓ ใบ เรียงเวียนตามกิ่งอ่อน หรือมักออกเป็นกระจุกตามต้นและกิ่งแก่ ใบย่อยรูปใบหอก รูปไข่กลับแคบ รูปช้อน หรือรูปขอบขนานแกมรูปช้อนถึงรูปแถบ ก้านใบประกอบแผ่เป็นปีก ดอกเดี่ยว สีม่วงแดง ออกเดี่ยวหรือเป็นคู่เหนือรอยแผลใบตามลำต้นและกิ่งแก่ ผลแบบผลมีเนื้อหนึ่งถึงหลายเมล็ด รูปทรงรีหรือรูปทรงค่อนข้างกลม เมล็ดขนาดเล็ก สีน้ำตาล แบน คล้ายรูปหัวใจ มีจำนวนมาก

ตีนเป็ดฝรั่งเป็นไม้ต้น สูง ๔-๑๐ ม. เปลือกสีน้ำตาล แตกกิ่งต่ำ กิ่งโค้งงอ กิ่งอ่อนเป็นเหลี่ยมเล็กน้อยกิ่งแก่รูปคล้ายทรงกระบอก

 ใบประกอบแบบนิ้วมือ มีใบย่อย ๓ ใบ ขนาดไม่เท่ากัน หรือลดรูปเหลือแต่ก้านใบที่แผ่เป็นปีกคล้ายใบเดี่ยว เรียงเวียนตามกิ่งอ่อน หรือมักออกเป็นกระจุกตามต้นและกิ่งแก่ ใบย่อยรูปใบหอก รูปไข่กลับแคบ รูปช้อนหรือรูปขอบขนานแกมรูปช้อนถึงรูปแถบ ใบย่อยด้านข้าง


ยาว ๑-๗ ซม. ใบย่อยใบกลางยาว ๑๐ ซม. หรือมากกว่าปลายเว้าตื้น มน หรือแหลม โคนสอบเรียวจดกับก้านใบประกอบที่แผ่เป็นปีก ขอบเรียบ แผ่นใบหนาคล้ายแผ่นหนัง ด้านบนสีเขียวเข้มเป็นมันและเกลี้ยง ด้านล่างสีเขียวอ่อนกว่า เส้นแขนงใบข้างละ ๕-๑๕ เส้น เห็นเด่นชัด ก้านใบยาว ๒.๕-๑๕ ซม. ส่วนที่แผ่เป็นปีกรูปใบหอกกลับ กว้าง ๑-๑.๕ ซม. แล้วสอบเรียวไปจดโคน ไม่มีก้านใบย่อย

 ดอกเดี่ยว สีม่วงแดง ออกเดี่ยวหรือเป็นคู่เหนือรอยแผลใบตามลำต้นและกิ่งแก่ มีกลิ่นเฉพาะ ก้านดอกยาว ๐.๕-๑ ซม. สีม่วงแดง มีเกล็ดรังแคสีออกน้ำตาลประปราย กลีบเลี้ยงสีม่วงแดงแกมสีเหลืองหรือสีน้ำตาลแกมสีเขียวอมม่วงแดง โคนเชื่อมติดกันเล็กน้อย ปลายแยกเป็น ๒ แฉก รูปไข่กว้างหรือเกือบกลม กว้างประมาณ ๑.๒ ซม. ยาวประมาณ ๑.๕ ซม. ทั้ง ๒ ด้านมีเส้นกลีบสีม่วงแดงเข้ม ๕-๗ เส้น และมีต่อมเล็ก ๆ รูปคล้ายจานสีออกม่วงประปราย กลีบดอกโคนเชื่อมติดกันเป็นรูปแตรกว้าง ๒-๓ ซม. ยาว ๔-๖ ซม. โคนหลอดหนา กลางหลอดป่องและเบี้ยว หลอดกลีบดอกด้านนอกสีม่วงแดงถึงสีม่วงอมน้ำตาลแดง เส้นกลีบสีเข้ม มีต่อมเล็ก ๆ สีขาวประปราย ด้านในสีเขียวอมเหลือง ปลายแยกเป็น ๕ แฉก รูปคล้ายปากเปิด ซีกบนมี ๒ แฉก ซีกล่างมี ๓ แฉก แต่ละแฉกรูปสามเหลี่ยมกว้าง ปลายแหลม ยาวประมาณ. ๑.๕ ซม. แฉกซีกบนกว้างและยาวกว่าแฉกซีกล่างเล็กน้อย แผ่นแฉกกลีบบาง เห็นเส้นกลีบแบบร่างแหสีม่วงแดงเข้มชัดเจนเกสรเพศผู้ ๕ เกสร ที่สมบูรณ์ ๔ เกสร มี ๒ คู่ยาวไม่เท่ากัน ก้านชูอับเรณูของเกสรคู่ยาว ยาวประมาณ ๔ ซม. ติดเหนือโคนหลอดกลีบดอกของแฉกซีกบนประมาณ ๑.๕ ซม. ก้านชูอับเรณูของเกสรคู่สั้น ยาวประมาณ ๓ ซม. ติดบนหลอดกลีบดอกเหนือโคนหลอดกลีบดอกของแฉกซีกล่างประมาณ ๑ ซม. อับเรณูสีเทา รูปไต ยาวประมาณ ๖ มม. ปลายติดกัน โคนกางออก เกสรเพศผู้ที่เป็นหมันติดระหว่างเกสรเพศผู้คู่ยาว รูปคล้ายเส้นด้าย ยาว ๕-๗ มม. จานฐานดอกรูปวงแหวน สูง ๒-๓ มม. รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ รูปทรงค่อนข้างกลม ยาวประมาณ ๗ มม. เกลี้ยงมี ๑ ช่อง มีออวุลจำนวนมาก ก้านยอดเกสรเพศเมียสีน้ำตาลอมม่วง โค้ง ยาวประมาณ ๖ ซม. ยอดเกสรเพศเมียแยกเป็น ๒ แฉก แต่ละแฉกเป็นแผ่นรูปรีหรือเกือบกลม ยาวประมาณ ๕ มม. พับงอในดอกบาน สีเหลืองอมเขียวหรืออมม่วงอ่อน

 ผลแบบผลมีเนื้อหนึ่งถึงหลายเมล็ด สีเขียวหรือสีเขียวอ่อนอมเทา รูปทรงรีหรือรูปทรงค่อนข้างกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง ๗-๑๐ ซม. เปลือกแข็ง หนา เนื้อเป็นปุยสีขาว เมล็ดสีน้ำตาลขนาดเล็ก แบน ปลายเว้าเล็กน้อยคล้ายรูปหัวใจ มีจำนวนมาก

 ตีนเป็ดฝรั่งเป็นพรรณไม้ต่างประเทศ มีถิ่นกำเนิดในอเมริกากลางแถบประเทศเม็กซิโกจนถึงคอสตาริกา นำมาปลูกเป็นไม้ประดับในประเทศไทยทั่วทุกภาคและในประเทศเขตร้อน ออกดอกและเป็นผลเกือบตลอดปี

 ประโยชน์ เป็นไม้ประดับ เปลือกผลแข็งใช้ทำเป็นภาชนะ เมล็ดรับประทานได้ เปลือกต้น ใบ และผลมีสรรพคุณเป็นสมุนไพร.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ตีนเป็ดฝรั่ง
ชื่อวิทยาศาสตร์
Crescentia alata Kunth
ชื่อสกุล
Crescentia
คำระบุชนิด
alata
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Kunth, Karl (Carl) Sigismund
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- (1788-1850)
ผู้เขียนคำอธิบาย
รศ. ดร.อารีย์ ทองภักดี