ตีนจำเป็นไม้พุ่มหรือไม้ต้น สูงได้ถึง ๘ ม. กิ่งแขนงเรียวเล็ก มักเป็นเหลี่ยม มีรอยแผลใบขนาดใหญ่
ใบเดี่ยว เรียงเวียน รูปรีแกมรูปขอบขนาน รูปใบหอกแกมรูปรี หรือรูปใบหอกกลับ กว้าง ๔-๘.๕ ซม. ยาว ๑๒-๒๐ ซม. ปลายแหลมหรือเรียวแหลม โคนรูปลิ่ม ขอบเรียบ แผ่นใบค่อนข้างหนา เกลี้ยง มีต่อมเล็กสีดำจำนวนมากกระจายทั่วไป เห็นชัดตามขอบใบอ่อน เส้นแขนงใบข้างละ ๑๒-๒๐ เส้น เรียงถี่ค่อนข้างขนานกัน ปลายเส้นโค้งจดกับเส้นถัดขึ้นไปใกล้ขอบใบ ก้านใบยาว ๑-๒ ซม. เป็นร่องทางด้านบน ขอบก้านใบค่อนข้างบางคล้ายแนวครีบแคบ
ช่อดอกแบบช่อกระจะ ออกตามซอกใบใกล้ปลายกิ่ง ก้านช่อดอกยาว ๓-๑๐ ซม. แกนกลางช่อยาว ๑-๖ ซม. ก้านดอกยาว ๑-๑.๕ ซม. กลีบเลี้ยงยาว ๔-๕ มม. โคนเชื่อมติดกันเล็กน้อย ปลายแยกเป็น ๕ แฉก แต่ละแฉกรูปค่อนข้างกลมหรือรูปไต กว้างประมาณ ๓ มม. ด้านนอกมีจุดและต่อมเล็กสีดำจำนวนมาก ขอบมีขนสั้น กลีบดอกสีชมพูหรือสีชมพูอมม่วง โคนเชื่อมติดกันเป็นหลอดสั้น ปลายแยกเป็น ๕ แฉก แต่ละแฉกรูปไข่กว้าง ปลายแหลมหรือมน ผิวมีต่อมเล็กสีดำจำนวนมาก เกสรเพศผู้ ๕ เกสร ติดที่หลอดกลีบดอก ก้านชูอับเรณูสั้น อับเรณูรูปใบหอกแกมรูปขอบขนาน ยาวประมาณ ๕ มม. ด้านหลังมีต่อมเล็กสีดำ รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ รูปทรงค่อนข้างกลม มี ๑ ช่อง มีออวุลจำนวนมาก ก้านยอดเกสรเพศเมียเรียว ยาวประมาณ ๔ มม. ยอดเกสรเพศเมียเล็กแหลม
ผลแบบผลผนังชั้นในแข็ง รูปทรงค่อนข้างกลม แป้นเล็กน้อย เส้นผ่านศูนย์กลาง ๗-๙ มม. เมื่อแก่เปลี่ยนเป็นสีแดง สุกสีม่วงคล้ำ ผิวมีต่อมจำนวนมากกระจายทั่วไป เมล็ดรูปคล้ายผล มี ๑ เมล็ด
ตีนจำมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ พบตามป่าดิบ ป่าเบญจพรรณ และป่าเต็งรัง ตามเขาหินปูน ที่สูงจากระดับทะเลปานกลาง ๔๐๐-๙๐๐ ม. ออกดอกและเป็นผลเดือนธันวาคมถึงพฤษภาคม ในต่างประเทศพบที่เมียนมา จีน และเวียดนาม.