ตาเหินน้อย

Hedychium pauciflorum S. Q. Tong

ไม้ล้มลุกหลายปี อิงอาศัยหรือขึ้นบนหิน ลำต้นเป็นเหง้า ค่อนข้างหนาและอวบ ลำต้นเทียมเกิดจากกาบใบเรียงสลับโอบซ้อนกันแน่นชูเหนือเหง้า ใบเดี่ยว เรียงสลับระนาบเดียว รูปรีแคบหรือรูปขอบขนานแกมรูปรี ช่อดอกแบบช่อเชิงลด ออกที่ปลายลำต้นเทียม ตั้งขึ้น รูปทรงกระบอกแคบ แต่ละซอกใบประดับมี ๑ ดอก ทยอยบานไปสู่ปลายช่อ มีดอกค่อนข้างน้อย ดอกสีขาวหรือสีเหลืองอ่อน มีกลิ่นหอมอ่อน ผลแบบผลแห้งแตก รูปทรงค่อนข้างกลมถึงทรงรูปไข่กว้าง มีใบประดับ ใบประดับย่อย และกลีบเลี้ยงติดทน เมล็ดรูปกระสวย มีจำนวนมาก มีเยื่อหุ้มเมล็ดสีแดง

ตาเหินน้อยเป็นไม้ล้มลุกหลายปี อิงอาศัยหรือขึ้นบนหิน ลำต้นเป็นเหง้า ค่อนข้างหนาและอวบ ลำต้นเทียมเกิดจากกาบใบเรียงสลับโอบซ้อนกันแน่นชูเหนือเหง้า สูง ๓๐-๗๐ ซม.

 ใบเดี่ยว เรียงสลับระนาบเดียว รูปรีแคบหรือรูปขอบขนานแกมรูปรี กว้าง ๕-๗.๕ ซม. ยาว ๑๘-๓๒ ซม. หรืออาจยาวได้ถึง ๖๐ ซม. ปลายเรียวแหลม โคนรูปลิ่มหรือสอบเรียว ขอบเรียบ แผ่นใบหนาคล้ายแผ่นหนัง เป็นคลื่นเล็กน้อย ค่อนข้างเกลี้ยงทั้ง ๒ ด้าน เส้นแขนงใบจำนวนมาก เรียงขนานกัน เห็นไม่ชัด ก้านใบยาว ๐.๕-๑ ซม. หรือไร้ก้าน ลิ้นใบสีเขียว แยกเป็น ๒ แฉก รูปขอบขนาน ยาวประมาณ ๔ มม. เกลี้ยง เป็นเยื่อค่อนข้างบางและโปร่งแสง กาบใบสีเขียว ค่อนข้างหนาและอวบน้ำ มี ๒-๓ กาบที่อยู่ใกล้โคนลำต้นเทียมไม่มีแผ่นใบ กาบที่อยู่เหนือขึ้นไปยาวได้ถึง ๗๐ ซม. เรียงสลับโอบซ้อนกันแน่น

 ช่อดอกแบบช่อเชิงลด ออกที่ปลายลำต้นเทียม ตั้งขึ้น รูปทรงกระบอกแคบ มีดอกค่อนข้างน้อย กว้าง ๕-๖ ซม. ยาว ๙-๑๓ ซม. ก้านช่อดอกสั้น มีใบประดับ ๓-๑๕ ใบ แต่ละซอกใบประดับมี ๑ ดอก ทยอยบานไปสู่ปลายช่อ ใบประดับที่โคนก้านช่อดอกหนาคล้ายแผ่นหนัง รูปขอบขนาน สีเขียว กว้าง ๕-๖ มม. ยาว ๒-๒.๕ ซม. ปลายมนหรือแหลม เกลี้ยง ม้วนเป็นหลอด ยาวประมาณ ๑ ซม. ปลายแหลม อาจแยกเป็นแฉกด้านเดียว ดอกสีขาวหรือสีเหลืองอ่อน มีกลิ่นหอมอ่อน กลีบเลี้ยงโคนเชื่อมติดกันเป็นหลอด ยาว ๑.๘-๒.๓ ซม. เป็นเยื่อค่อนข้างบาง ปลายแยกเป็นแฉกด้านเดียว ปลายสุดตัด กลีบดอกสีขาว โคนเชื่อมติดกันเป็นหลอด ยาว ๔-๕ ซม. ปลายแยกเป็น ๓ แฉก แต่ละแฉกรูปแถบแคบ กว้าง ๒-๓ มม. ยาว ๑.๘-๒.๕ ซม. ปลายคุ่ม เกสรเพศผู้ ๖ เกสร ที่สมบูรณ์มี ๑ เกสร อับเรณูสีเหลืองนวลอมเขียว ยาว ๕-๘ มม. ก้านชูอับเรณูยาว ๑.๕-๒ ซม. เกสรเพศผู้ที่เหลืออีก ๕ เกสรเป็นหมันและเปลี่ยนรูปคล้ายกลีบดอก มี ๓ เกสรที่อยู่ตรงกลางเชื่อมติดกันและเปลี่ยนเป็นกลีบปาก สีขาว รูปขอบขนาน กว้าง ๔-๘ มม. ยาว ๑.๒-๑.๗ ซม. ปลายแยกเป็นแฉกลึก อีก ๒ เกสรอยู่ข้างกลีบปากข้างละ ๑ เกสร แยกอิสระเป็นกลีบคู่ข้าง รูปใบหอก


กลับแคบถึงรูปขอบขนาน กว้างประมาณ ๒ มม. ยาวประมาณ ๑.๕ ซม. รังไข่อยู่ใต้วงกลีบ รูปทรงกระบอก ยาวประมาณ ๓ มม. มี ๓ ช่อง แต่ละช่องมีออวุลจำนวนมาก ก้านยอดเกสรเพศเมียมี ๓ ก้าน ที่สมบูรณ์มี ๑ ก้านรูปคล้ายเส้นด้าย สีขาว ยอดเกสรเพศเมียคล้ายรูปถ้วย สีส้มอ่อน ขอบมีขน ก้านยอดเกสรเพศเมียที่ไม่สมบูรณ์อีก ๒ ก้านลดรูปเป็นติ่ง ติดอยู่เหนือรังไข่

 ผลแบบผลแห้งแตก รูปทรงค่อนข้างกลมถึงทรงรูปไข่กว้าง กว้างและยาว ๑.๒-๑.๖ ซม. มีใบประดับ ใบประดับย่อย และกลีบเลี้ยงติดทน เมล็ดรูปกระสวย มีจำนวนมาก มีเยื่อหุ้มเมล็ดสีแดง

 ตาเหินน้อยมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคตะวันออกเฉียงใต้ พบอิงอาศัยบนต้นไม้หรือขึ้นบนซอกหินปูน ตามป่าดิบเขาที่มีความชื้นสูง ที่สูงจากระดับทะเลปานกลาง ๑,๐๐๐-๑,๗๐๐ ม. ออกดอกเดือนสิงหาคมถึงตุลาคม เป็นผลเดือนพฤศจิกายนถึงธันวาคม ในต่างประเทศพบที่จีนตอนใต้.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ตาเหินน้อย
ชื่อวิทยาศาสตร์
Hedychium pauciflorum S. Q. Tong
ชื่อสกุล
Hedychium
คำระบุชนิด
pauciflorum
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Tong, Shao Quan
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- (1935-)
ผู้เขียนคำอธิบาย
ดร.ปราโมทย์ ไตรบุญ