ตาเหินดง

Hedychium menghaiense X. Hu et N. Liu

ชื่ออื่น ๆ
ตาเกินดอยปุย, ตาเหินเมืองไฮ (เชียงใหม่)
ไม้ล้มลุกหลายปี ขึ้นเป็นต้นเดี่ยวหรือแตกเป็นกอโปร่ง เหง้าค่อนข้างหนาและอวบ ลำต้นเทียมเกิดจากกาบใบเรียงสลับโอบซ้อนกันแน่นชูเหนือดิน ใบเดี่ยว เรียงสลับระนาบเดียว รูปใบหอกแกมรูปขอบขนาน ช่อดอกแบบช่อกระจุกเชิงประกอบกึ่งช่อกระจะและกึ่งช่อเชิงลด ออกที่ปลายลำต้นเทียม ตั้งขึ้น รูปทรงกระบอก แต่ละซอกใบประดับมี ๑-๒ ดอก ทยอยบานไปสู่ปลายช่อ ดอกสีขาวถึงสีเหลืองอ่อน มีกลิ่นหอมอ่อน ผลแบบผลแห้งแตก รูปทรงค่อนข้างกลม มีใบประดับ ใบประดับย่อย และกลีบเลี้ยงติดทน เมล็ดรูปขอบขนาน มีจำนวนมาก มีเยื่อหุ้มเมล็ดสีแดง

ตาเหินดงเป็นไม้ล้มลุกหลายปี ขึ้นเป็นต้นเดี่ยวหรือแตกเป็นกอโปร่ง เหง้าค่อนข้างหนาและอวบ ลำต้นเทียมเกิดจากกาบใบเรียงสลับโอบซ้อนกันแน่นชูเหนือดิน สูง ๑-๑.๗ ม.

 ใบเดี่ยว เรียงสลับระนาบเดียว รูปใบหอกแกมรูปขอบขนาน กว้าง ๑๐-๑๒ ซม. ยาว ๓๐-๔๒ ซม. ปลายเรียวแหลม โคนรูปลิ่ม ขอบเรียบ แผ่นใบหนาคล้ายแผ่นหนัง เป็นคลื่นเล็กน้อย ด้านบนเกลี้ยง ด้านล่างมีขน เส้นแขนงใบจำนวนมาก เรียงขนานกัน เห็นไม่ชัด ก้านใบสั้นหรืออาจยาวได้ถึง ๒ ซม. ลิ้นใบเป็นเยื่อบาง สีแดง รูปขอบขนาน กว้าง ๒-๒.๓ ซม. ยาว ๒.๔-๒.๘ ซม. ปลายมนหรือแหลม มีขน กาบใบสีเขียวอมแดงหรือสีเขียวอมส้ม ค่อนข้างหนาและอวบน้ำ ยาว ๑-๑.๕ ม. มี ๒-๓ กาบที่อยู่ใกล้โคนลำต้นเทียมไม่มีแผ่นใบ เรียงสลับโอบซ้อนกันแน่น

 ช่อดอกแบบช่อกระจุกเชิงประกอบกึ่งช่อกระจะและกึ่งช่อเชิงลด ออกที่ปลายลำต้นเทียม ตั้งขึ้น รูปทรงกระบอก ยาว ๖.๕-๑๐ ซม. ก้านช่อดอกยาว ๓.๔-๓.๘ ซม. เกลี้ยง มีใบประดับ ๒๕-๕๐ ใบ ไม่ซ้อนเหลื่อม แต่ละซอกใบประดับมี ๑-๒ ดอก ทยอยบานไปสู่ปลายช่อ ใบประดับที่โคนก้านช่อดอกรูปขอบขนาน กว้างประมาณ ๑ ซม. ยาว ๒.๕-๒.๘ ซม. ม้วนเป็นหลอด ปลายแหลม มีขน ใบประดับย่อยบางคล้ายกระดาษ รูปขอบขนาน กว้างประมาณ ๘ มม. ยาว ๑.๒-๑.๕ ซม. ม้วนเป็นหลอด ปลายแหลม เรียงห่างกัน มีขน ใบด้านล่างกว้างประมาณ ๔ ซม. ยาว ๑.๑-๒.๓ ซม. ดอกสีขาวถึงสีเหลืองอ่อน มีกลิ่นหอม กลีบเลี้ยงโคนเชื่อมติดกันเป็นหลอด กว้าง ๓-๔ มม. ยาว ๓-๓.๒ ซม. ค่อนข้างบางใส ปลายแยกเป็นแฉกด้านเดียว ปลายสุดหยักซี่ฟัน ๒-๓ หยัก มีขน กลีบดอกโคนเชื่อมติดกันเป็นหลอดแคบ กว้างประมาณ ๓ มม. ยาวประมาณ ๔ ซม. ปลายแยกเป็น ๓ แฉกแต่ละแฉกรูปแถบแคบ กว้าง ๒-๓ มม. ยาว ๔.๕-๔.๘ ซม. ปลายคุ่ม เกสรเพศผู้ ๖ เกสร ที่สมบูรณ์มี ๑ เกสร อับเรณูสีเหลือง กว้าง ๓-๔ มม. ยาว ๑.๔-๑.๖ ซม. ก้านชูอับเรณูยาว ๖-๖.๓ ซม. สีเหลือง เกสรเพศผู้ที่เหลืออีก ๕ เกสรเป็นหมันและเปลี่ยนรูปคล้ายกลีบดอก มี ๓ เกสรที่อยู่ตรงกลางเชื่อมติดกันและเปลี่ยนเป็นกลีบปาก รูปรี กว้าง ๑-๑.๓ ซม. ยาว ๓.๕-๔ ซม. ปลายแยกเป็นแฉกลึกประมาณ ๑ ซม. โคนสอบเรียว อีก ๒ เกสรอยู่ข้างกลีบปากข้างละ ๑ เกสร แยกอิสระเป็นกลีบคู่ข้าง รูปใบหอกกลับ กว้างประมาณ ๕ มม. ยาวประมาณ ๓.๗ ซม. ส่วนโคนสอบเรียว รังไข่อยู่ใต้วงกลีบ รูปทรงกระบอก กว้างประมาณ ๒ มม. ยาว ๓-๔ มม. มีขน มี ๓ ช่อง แต่ละช่องมีออวุลจำนวนมาก ก้านยอดเกสรเพศเมียมี ๓ ก้าน ที่สมบูรณ์มี ๑ ก้านรูปคล้ายเส้นด้าย สีขาว ยอดเกสรเพศเมียคล้ายรูปถ้วย สีเขียว ขอบมีขน ก้านยอดเกสรเพศเมียที่ไม่สมบูรณ์อีก ๒ ก้านลดรูปเป็นติ่ง กว้างและยาวประมาณ ๒ มม. สีเหลือง ติดอยู่เหนือรังไข่

 ผลแบบผลแห้งแตก รูปทรงค่อนข้างกลม กว้างและยาว ๑-๑.๓ ซม. สีเขียว เกลี้ยง มีใบประดับ ใบประดับย่อย และกลีบเลี้ยงติดทน เมล็ดรูปขอบขนาน กว้างและยาว ๒-๔ มม. มีจำนวนมาก มีเยื่อหุ้มเมล็ดสีแดง

 ตาเหินดงมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคเหนือ พบตามที่เปิดโล่งใกล้ป่าดิบเขา ที่สูงจากระดับทะเลปานกลาง ๑,๐๐๐-๑,๘๐๐ ม. ออกดอกและเป็นผลเดือนกรกฎาคมถึงตุลาคม ในต่างประเทศพบที่จีน.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ตาเหินดง
ชื่อวิทยาศาสตร์
Hedychium menghaiense X. Hu et N. Liu
ชื่อสกุล
Hedychium
คำระบุชนิด
menghaiense
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Hu, Xiu
- Liu, Nian
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- Hu, Xiu (fl. 2010)
- Liu, Nian (fl. 1987)
ชื่ออื่น ๆ
ตาเกินดอยปุย, ตาเหินเมืองไฮ (เชียงใหม่)
ผู้เขียนคำอธิบาย
ดร.ปราโมทย์ ไตรบุญ