ตันหยง

Caesalpinia coriaria (Jacq.) Willd.

ไม้พุ่มหรือไม้ต้นขนาดเล็ก ไร้หนาม ใบประกอบแบบขนนกสองชั้น เรียงเวียน ใบประกอบชั้นที่ ๑ มี ๙-๒๑ แขนง เรียงตรงข้ามหรือกึ่งตรงข้าม มีใบย่อยขนาดเล็ก ๓๐-๕๖ ใบ เรียงตรงข้าม รูปขอบขนาน ช่อดอกแบบช่อกระจะแยกแขนง ออกตามซอกใบและที่ปลายกิ่ง ดอกเล็ก สีขาวนวลหรือสีเขียวอมเหลืองอ่อน มีกลิ่นหอมแรง ผลแบบผลแห้งไม่แตก เป็นฝักค่อนข้างแบน รูปทรงกระบอก มักบิดงอ มีเมล็ด ๑-๑๐ เมล็ด

ตันหยงเป็นไม้พุ่มหรือไม้ต้น สูงได้ถึง ๙ ม. ไร้หนาม แตกกิ่งแผ่เป็นพุ่ม

 ใบประกอบแบบขนนกสองชั้น เรียงเวียน ก้านใบยาว ๑.๕-๓ ซม. มีขนสั้นนุ่ม โคนก้านโป่งพอง หูใบขนาดเล็ก รูปลิ่มแคบ แกนกลางใบยาว ๔-๑๐ ซม. มีขนสั้น ใบประกอบชั้นที่ ๑ มี ๙-๒๑ แขนง เรียงตรงข้ามหรือกึ่งตรงข้าม ก้านแขนงยาว ๒-๓ มม. แกนกลางย่อยยาว ๓-๕ ซม. มีใบย่อยขนาดเล็ก ๓๐-๕๖ ใบ เรียงตรงข้าม รูปขอบขนาน กว้าง ๑-๓ มม. ยาว ๐.๔-๑.๒ ซม. ปลายมนกลมถึงตัด โคนเบี้ยว ขอบเรียบ ด้านบนเกลี้ยง ด้านล่างมีต่อมขนาดเล็กกระจายห่าง ๆ รูปกลม ค่อนข้างแบน สีน้ำตาล เส้นแขนงใบเห็นไม่ชัด ก้านใบย่อยสั้นมากหรือกึ่งไร้ก้าน

 ช่อดอกแบบช่อกระจะแยกแขนง ออกตามซอกใบและที่ปลายกิ่ง ยาว ๒-๖ ซม. ก้านช่อดอกสั้นมาก ดอกสีขาวนวลหรือสีเขียวอมเหลืองอ่อน เส้นผ่านศูนย์กลาง ๓-๕ มม. มีกลิ่นหอมแรง ก้านดอกยาว ๑-๔ มม. มีขนละเอียดประปราย ใบประดับสีน้ำตาล รูปไข่แกมรูปรี กว้าง ๑-๑.๕ มม. ยาว ๒-๓ มม. ร่วงง่าย ฐานดอกรูปถ้วย ยาว ๑-๓ มม. กลีบเลี้ยง ๕ กลีบ เรียงซ้อนเหลื่อมในดอกตูม รูปรีแกมรูปขอบขนาน ขนาดไม่เท่ากัน กว้าง ๑.๕-๒ มม. ยาว ๒.๕-๕ มม. ปลายมน ขอบมีต่อมสีน้ำตาลขนาดเล็กประปราย กลีบล่างสุดรูปคุ่ม ยาวกว่ากลีบอื่น ๆ กลีบดอก ๕ กลีบ เรียงซ้อนเหลื่อมในดอกตูม มี ๔ กลีบที่เป็นรูปไข่ถึงรูปเกือบกลม ขนาดไม่เท่ากัน กว้าง ๒-๓ มม. ยาว ๓-๖ มม. กลีบตั้งขึ้น ปลายมนกลมถึงกึ่งตัด โคนกลีบเรียวคอดเป็นก้านกลีบ ยาว ๐.๕-๑ มม. ด้านในมีขนยาว มีต่อมขนาดเล็กสีน้ำตาลแดงประปรายตามขอบบริเวณปลายกลีบและก้านกลีบ กลีบบนสุด ๑ กลีบ รูปช้อนหรือรูปคุ่ม ครึ่งบนแผ่เป็นแผ่นรูปกลม กว้างและยาว ๓-๕ มม. ขอบหยักเป็นคลื่น ครึ่งล่างเรียวคอดคล้ายก้านกลีบ กว้างประมาณ ๑ มม. ยาวประมาณ ๒ มม. กลีบมักโค้งพับไปด้านหลังเกือบตั้งฉาก ด้านนอกมีต่อมสีน้ำตาลขนาดเล็กทั่วไป ด้านในบริเวณใกล้โคนมีแต้มสีเหลืองและมีขนยาวสีขาวหนาแน่น เกสรเพศผู้ ๑๐ เกสร ติดที่ขอบฐานดอก ก้านชูอับเรณูสีขาวนวลแกมสีแดงเรื่อ เรียวยาวไม่เท่ากัน ยาว ๔-๗ มม. บริเวณครึ่งล่างมีขนยาวสีขาวหนาแน่น อับเรณูสีแดงอมน้ำตาล รูปขอบขนาน ขนาดประมาณ ๐.๕ มม.


ก้านรังไข่ยาว ๐.๕-๑ มม. รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ สีแดง ค่อนข้างแบน รูปขอบขนาน กว้าง ๐.๕-๑ มม. ยาว ๒-๓ มม. เกลี้ยง มี ๑ ช่อง มีออวุล ๑-๑๐ เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียเรียว สีแดง ยาว ๔-๖ มม. เกลี้ยง มักโค้ง ยอดเกสรเพศเมียเป็นแอ่งรูปถ้วยหรือรูปกรวย ขอบเป็นชายครุย

 ผลแบบผลแห้งไม่แตก เป็นฝักค่อนข้างแบน รูปทรงกระบอก กว้าง ๑.๕-๓ ซม. ยาว ๓-๖ ซม. มักบิดงอ มีเมล็ด ๑-๑๐ เมล็ด

 ตันหยงเป็นพรรณไม้ต่างประเทศ มีถิ่นกำเนิดในอเมริกาใต้ นำเข้ามาปลูกเป็นไม้ประดับทั่วไปในเขตร้อน ออกดอกและเป็นผลเดือนมิถุนายนถึงธันวาคม

 ประโยชน์ ฝักมีแทนนินสูง ใช้ในอุตสาหกรรมแทนนิน.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ตันหยง
ชื่อวิทยาศาสตร์
Caesalpinia coriaria (Jacq.) Willd.
ชื่อสกุล
Caesalpinia
คำระบุชนิด
coriaria
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Jacquin, Nicolaus (Nicolaas) Joseph von
- Willdenow, Carl Ludwig
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- Jacquin, Nicolaus (Nicolaas) Joseph von (1727-1817)
- Willdenow, Carl Ludwig (1765-1812)
ผู้เขียนคำอธิบาย
นางปริญญนุช กลิ่นรัตน์