ตะพิดใบกลม

Typhonium orbifolium Hett. et Sookch.

ไม้ล้มลุก ลำต้นใต้ดินเป็นหัว ใบเดี่ยว มี ๒-๔ ใบ รูปกลมหรือรูปค่อนข้างกลม โคนเว้ารูปหัวใจ ช่อดอกแบบช่อเชิงลดมีกาบ ออกจากหัวชูเหนือดิน มี ๑ ช่อ เกิดหลังจากมีใบ กาบช่อดอกยาว ส่วนโคนม้วนเป็นหลอดทรงรูปไข่แกมรูปทรงรี สีขาว เป็นมัน และมีริ้วตามยาวสีชมพูอมแดงเรื่อทั้งด้านนอกและด้านใน แผ่นกาบช่อดอกโคนม้วนตามยาว ถัดขึ้นไปมีลักษณะเป็นแอ่ง ตั้ง ปลายมน มีติ่งแหลมอ่อน สีเขียวอมเขียวอ่อนทั้งด้านนอกและด้านใน ระหว่างส่วนโคนกับแผ่นกาบช่อดอกมีรอยคอดเห็นชัด ช่อดอกยาวกว่ากาบช่อดอก ดอกแยกเพศร่วมช่อ ไร้กลีบรวม ส่วนบนสุดมีรยางค์สีขาวนวล รูปทรงกระบอกแคบ เรียวแคบไปสู่ปลาย ถัดลงมาเป็นช่วงดอกเพศผู้ รูปทรงกระบอก เกสรเพศผู้สีขาว ตามด้วยช่วงดอกที่เป็นหมัน ช่วงใกล้โคนเกือบถึงครึ่งหนึ่งมีเกสรเพศผู้ที่เป็นหมันหลายเกสรถึงจำนวนมาก เกสรเพศผู้ที่เป็นหมันสีขาว รูปคล้ายกระบอง ส่วนโคนช่อดอกเป็นช่วงดอกเพศเมีย รูปกรวย ผลแบบผลมีเนื้อหนึ่งถึงหลายเมล็ด

ตะพิดใบกลมเป็นไม้ล้มลุก ส่วนที่อยู่เหนือดินสูงได้ถึง ๑๒ ซม. ลำต้นใต้ดินเป็นหัว กว้างประมาณ ๑ ซม. ยาวประมาณ ๒ ซม.

 ใบเดี่ยว มี ๒-๔ ใบ รูปกลมหรือรูปค่อนข้างกลม กว้าง ๔-๖.๕ ซม. ยาว ๔-๗ ซม. ปลายมนกลม โคนเว้ารูปหัวใจ ขอบเป็นคลื่นเล็กน้อย ด้านบนสีเขียว ด้านล่างสีอ่อนกว่า เส้นแขนงใบข้างละ ๓-๕ เส้น ปลายเส้นโค้งจดกับเส้นถัดขึ้นไปใกล้ขอบใบ เส้นใบย่อยแบบร่างแห ก้านใบสีเขียวอ่อนอมขาว กว้างประมาณ ๒ มม. ยาว ๓-๗ ซม. เรียบ

 ช่อดอกแบบช่อเชิงลดมีกาบ ออกจากหัวชูเหนือดิน มี ๑ ช่อ เกิดหลังจากมีใบ กาบช่อดอกยาว ๔-๖ ซม. ส่วนโคนม้วนเป็นหลอดทรงรูปไข่แกมรูปทรงรี กว้าง ๖-๘ มม. ยาว ๑-๑.๕ ซม. สีขาว เป็นมัน และมีริ้วตามยาวสีชมพูอมแดงเรื่อทั้งด้านนอกและด้านใน แผ่นกาบช่อดอกโคนม้วนตามยาว ถัดขึ้นไปมีลักษณะเป็นแอ่ง ยาว ๔.๕-๕ ซม. ตั้ง ปลายมน มีติ่งแหลมอ่อน สีเขียวอมเขียวอ่อนทั้งด้านนอกและด้านใน ระหว่างส่วนโคนกับแผ่นกาบช่อดอกมีรอยคอดเห็นชัด ก้านช่อดอกสีขาว กว้างประมาณ ๒ มม. ยาว ๐.๕-๑ ซม. อยู่ใต้ดิน ช่อดอกยาว ๗-๑๑.๕ ซม. ยาวกว่ากาบช่อดอก ดอกแยกเพศร่วมช่อ ไร้กลีบรวม ส่วนบนสุดมีรยางค์สีขาวนวล รูปทรงกระบอกแคบ เรียวแคบไปสู่ปลาย กว้างประมาณ ๑.๒ มม. ยาว ๕-๘ ซม. ปลายมน โคนตัด ถัดลงมาเป็นช่วงดอกเพศผู้ รูปทรงกระบอก กว้าง ๒-๓ มม. ยาว ๐.๙-๑ ซม. มีดอกจำนวนมากเรียงชิดกันแน่นรอบแกนช่อ เกสรเพศผู้ ๑-๓ เกสร สีขาว ก้านชูอับเรณูสั้นมาก ตามด้วยช่วงดอกที่เป็นหมัน ยาว ๐.๘-๑.๓ ซม. ช่วงใกล้โคนเกือบถึงครึ่งหนึ่งมีเกสรเพศผู้ที่เป็นหมันหลายเกสรถึงจำนวนมากเรียงชิดกันรอบแกนช่อ เกสรเพศผู้ที่เป็นหมันสีขาว รูปคล้ายกระบอง กว้างประมาณ ๐.๖ มม. ยาว ๑-๒.๕ มม. ส่วนโคนช่อดอกเป็นช่วงดอกเพศเมีย รูปกรวย กว้างประมาณ ๓ มม. ยาว ๑-๒ มม. มีดอกจำนวนมากเรียงชิดกันแน่นรอบแกนช่อ รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ มี ๑ ช่อง มีออวุล ๑-๓ เม็ด ไร้ก้านยอดเกสรเพศเมีย ยอดเกสรเพศเมียสีชมพูอ่อน รูปคล้ายจาน กว้างเท่ากับรังไข่ เป็นตุ่มเล็กละเอียด

 ผลแบบผลมีเนื้อหนึ่งถึงหลายเมล็ด ยังไม่มีรายงานข้อมูลผล

 ตะพิดใบกลมเป็นพรรณไม้ถิ่นเดียวของไทย พบทางภาคกลาง ตามป่าเบญจพรรณบนเขาหินปูน ที่สูงจากระดับทะเลปานกลาง ๑๐๐-๒๐๐ ม. ออกดอกเดือนสิงหาคมถึงกันยายน.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ตะพิดใบกลม
ชื่อวิทยาศาสตร์
Typhonium orbifolium Hett. et Sookch.
ชื่อสกุล
Typhonium
คำระบุชนิด
orbifolium
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Hetterscheid, Wilbert Leonard Anna
- Sookchaloem, Duangchai
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- Hetterscheid, Wilbert Leonard Anna (1957-)
- Sookchaloem, Duangchai (fl. 1997)
ผู้เขียนคำอธิบาย
รศ. ดร.ฉัตรชัย เงินแสงสรวย และนางสาวมณทิรา เกษมสุข