ชื่ออื่น ๆ

กาซ้อ, คุ้ย (กะเหรี่ยง-กาญจนบุรี); กาซ้อง; ค้อ (กาญจนบุรี); คอสัม (เลย); เคาะ (นครพนม, พิษณุโลก); เค

ตะคร้อเป็นไม้ต้น สูงได้ถึง ๔๐ ม. เปลือกสีน้ำตาล สีเทา หรือสีค่อนข้างดำ แตกเป็นร่องและเป็นแผ่นกิ่งอ่อนมีขนสั้นสีเหลืองอมน้ำตาลคล้ายไหมประปรายและมีต่อมที่ไม่มีก้าน

 ใบประกอบแบบขนนกปลายคู่ เรียงเวียน ก้านใบยาว ๒-๘ ซม. แกนกลางไม่มีปีก ใบย่อย ๔-๘ ใบ เรียงตรงข้ามหรือเรียงสลับเยื้องกันเล็กน้อย รูปรีถึงรูปไข่กลับ กว้าง ๒.๕-๙ ซม. ยาว ๔.๕-๒๒ ซม. ใบล่างมีขนาดเล็กกว่า ปลายเว้าหรือมนและมีติ่งแหลมสั้น โคนเบี้ยวหรือมน ขอบเรียบหรือหยักไม่เป็นระเบียบ แผ่นใบบางคล้ายกระดาษถึงหนาคล้ายแผ่นหนัง ด้านบนค่อนข้างเกลี้ยง ด้านล่างมีขนค่อนข้างแข็งถึงเกือบเกลี้ยง ไม่มีตุ่มใบ เส้นแขนงใบข้างละ ๖-๑๕ เส้น เส้นใบแบบร่างแหเห็นไม่ชัด ก้านใบย่อยสั้นมาก

 ดอกแยกเพศต่างต้นหรือร่วมช่อร่วมต้น ช่อดอกคล้ายช่อกระจุกแยกแขนง ออกตามซอกใบและซอกใบใกล้ยอด ดูรวมกันหลาย ๆ ช่อคล้ายออกที่ยอด มักเป็นช่อเดี่ยวยาวหรือเป็นช่อสั้นหลายช่อรวมกันเป็นกลุ่ม ช่อยาวได้ถึง ๑๕ ซม. ดอกสีเหลืองอ่อนหรือสีเขียวอ่อน มีกลิ่นหอม กลีบเลี้ยงโคนเชื่อมติดกันเล็กน้อย ปลายแยกเป็น ๔-๕ แฉก รูปไข่ถึงรูปคล้ายสามเหลี่ยม ปลายมนถึงแหลมยาวประมาณ ๑.๕ มม. มีขนประปรายทั้ง ๒ ด้าน ขอบมีขนครุย ไม่มีกลีบดอก จานฐานดอกรูปวงแหวน ดอกเพศผู้มีเกสรเพศผู้ ๕-๙ เกสร ก้านชูอับเรณูยาวได้ถึง ๒ มม. สีเขียวอมเหลืองอ่อน มีขน อับเรณูรูปรีกว้าง ยาวประมาณ ๑ มม. สีเหลือง เกลี้ยง เกสรเพศผู้ยื่นพ้นกลีบเลี้ยง รังไข่มีขนาดเล็กมาก ดอกเพศเมียมีรังไข่อยู่เหนือวงกลีบ ทรงรูปไข่แกมรูปทรงสามเหลี่ยม ยาว ๑.๓ มม. มีขนแข็ง มี ๒-๔ ช่อง แต่ละช่องมีออวุล ๑ เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียค่อนข้างหนา ยาว ๑.๓-๑.๕ มม. ค่อนข้างเกลี้ยง ยอดเกสรเพศเมียโค้ง

 ผลคล้ายผลแห้งไม่แตก เมื่อแก่ผนังผลแข็งและสีเหลือง ผิวเกลี้ยงหรือขรุขระเล็กน้อย ถ้ามีเมล็ด ๑ เมล็ด ผลทรงรูปไข่กว้างถึงรูปทรงค่อนข้างกลม กว้างประมาณ ๑.๓ ซม. ยาวประมาณ ๑.๕ ซม. ถ้ามีเมล็ด ๒ เมล็ด กิ่งและผล กิ่งและผล

 ตะคร้อมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยเกือบทุกภาคยกเว้นภาคใต้ พบตามป่าเต็งรัง ป่าเบญจพรรณที่สูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง ๓๐๐-๑,๒๐๐ ม. ออกดอกเดือนมกราคมถึงเมษายน เป็นผลเดือนมีนาคมถึงกรกฎาคม ผลัดใบระยะสั้น ๆ ๒-๓ วัน ในต่างประเทศพบที่อินเดีย ศรีลังกา ภูมิภาคอินโดจีน และอินโดนีเซีย

 ประโยชน์ เป็นไม้ทนไฟ เมล็ดเป็นอาหารสัตว์และนก เนื้อไม้ใช้ก่อสร้างและให้ถ่านคุณภาพดี เปลือกให้สีย้อมและเป็นยา ใบอ่อนสีแดง กินเป็นผัก และเยื่อหุ้มเมล็ดกินได้ น้ำมันจากเมล็ดใช้ทำยา.