ชื่ออื่น ๆ

หลาบเงือก (ยโสธร); ถั่วโหนกยาน (ตะวันออกเฉียงเหนือ)

     ด่านราชสีห์เป็นไม้ล้มลุกหรือไม้พุ่ม สูงได้ถึง ๓ ม. มีเนื้อไม้หรือกึ่งมีเนื้อไม้ กิ่งมีขนสีเหลืองคล้ายไหม หนาแน่น
     ใบประกอบแบบขนนกชั้นเดียวปลายคี่ เรียงเวียน ใบย่อย ๕-๑๕ ใบ เรียงตรงข้าม รูปไข่กลับ รูปรี หรือรูป ไข่แคบถึงรูปรีแคบ กว้าง ๐.๕-๒.๓ ซม. ยาว ๑-๖.๕ ซม. ปลายแหลม มน หรือมนกลมถึงเว้าตื้น โคนรูปลิ่มถึงมน ขอบเรียบ แผ่นใบบางคล้ายกระดาษ ด้านบนเกลี้ยง ด้านล่างมีขนคล้ า ยไหมหนาแน่น เส้นกลางใบเป็นสันนูน ทางด้านล่าง เส้นแขนงใบข้างละ ๙-๒๖ เส้น นูนหรือเรียบ ทางด้านบน นูนทางด้านล่าง เส้นใบย่อยแบบร่างแห เห็นชัดทั้ง ๒ ด้าน ก้านใบยาว ๒-๑๔.๕ ซม. แกนกลาง ยาว ๑.๗-๑๓ ซม. ก้านใบย่อยยาว ๒-๕ มม. หูใบรูปใบหอก กว้าง ๐.๗-๑.๕ มม. ยาว ๒-๖ มม. มีขนคล้ายไหม หนาแน่น
     ช่อดอกคล้ายช่อกระจะ ออกที่ปลายกิ่ง ตาม ซอกใบ หรือออกตรงข้ามใบ ยาว ๒-๒๔.๕ ซม. บริเวณ โคนมีใบประดับเป็นกระจุก ๔-๖ ใบ รูปสามเหลี่ยมถึง สามเหลี่ยมแคบ กว้าง ๐.๓-๐.๘ มม. ยาว ๑.๕-๔ มม. ก้านดอกสั้นมากหรือยาวได้ถึง ๓ มม. ดอกรูปดอกถั่ว สีขาวถึงสีขาวนวล ยาว ๐.๘-๑.๙ ซม. กลีบเลี้ยงอวบ น้ำ โคนเชื่อมติดกันเป็นรูปถ้วย กว้าง ๔-๖ มม. ยาว ๒.๓-๓.๕ มม. ด้านนอกมีขนคล้ายไหม ด้านในมีขน ประปรายถึงขนสั้นนุ่ม ปลายแยกเป็น ๔ แฉก รูป สามเหลี่ยมขนาดไม่เท่ากัน แฉกกลางกว้าง ๓-๕.๕ มม. ยาว ๑.๑-๓ มม. ปลายแยกเป็น ๒ แฉก ขนาดเล็ก กลีบ ดอก ๕ กลีบ กลีบกลางอวบน้ำ รูปวงกลมถึงรูปรี กว้าง ๑.๒-๑.๔ ซม. ยาว ๑.๕-๑.๘ ซม. ปลายมนกลม ตรง ปลายสุดเรียวแหลมถึงแหลม โคนมีติ่งเล็กน้อย ก้าน กลีบยาว ๑-๔ มม. ผิวกลีบด้านนอกมีขนคล้ายไหม ด้าน ในเกลี้ยง กลีบคู่ข้างกว้าง ๒.๘-๖.๕ มม. ยาว ๑.๒-๑.๕ ซม. มีติ่งยื่นออกมาด้านล่าง ก้านกลีบยาว ๐.๘-๓ มม. เกลี้ยงทั้ง ๒ ด้าน กลีบคู่ล่างกว้าง ๓-๗ มม. ยาว ๐.๙- ๑.๔ ซม. ด้านนอกมีขนคล้ายไหม ด้านข้างโป่งพอง ก้าน กลีบยาว ๐.๘-๓ มม. เกสรเพศผู้ ๑๐ เกสร เกลี้ยง เชื่อม ติด ๒ กลุ่ม กลุ่มแรกมี ๙ เกสร โคนก้านชูอับเรณูเชื่อม ติดกันเป็นแผ่น ยาว ๐.๕-๑.๓ ซม. ปลายแยกไม่เท่ากัน ยาวและสั้นสลับกัน อีก ๑ เกสรแยกเป็นอิสระ ยาว ๐.๘- ๑.๗ ซม. อับเรณูยาว ๐.๘-๑.๑ มม. รังไข่อยู่เหนือ วงกลีบ รูปแถบแกมรูปขอบขนาน กว้าง ๐.๗-๑.๕ มม. ยาว ๐.๖-๑.๓ ซม. มี ๑ ช่อง มีออวุล ๑๐-๑๕ เม็ด ก้าน ยอดเกสรเพศเมียแบน ยาว ๐.๕-๑.๑ ซม. ไม่บิดงอ มีขน ทั้ง ๒ ด้านหรือมีขนด้านเดียว โคนก้านยอดเกสรเพศเมีย คล้ า ยแปรง ยอดเกสรเพศเมียเป็นตุ่ม

     ผลแบบผลแห้งแตกสองแนว รูปแถบ กว้าง ๔-๗ มม. ยาว ๓.๒-๙.๕ ซม. ด้านนอกมีขนคล้ายไหมถึงขน กำมะหยี่ ด้านในเกลี้ยง มักมีส่วนของกลีบดอกและก้าน ยอดเกสรเพศเมียติดอยู่ที่ปลาย เมล็ดรูปสี่เหลี่ยมถึงรูปรี ตามขวางหรือรูปไต กว้าง ๒.๕-๓ มม. ยาว ๓-๓.๕ มม. สีน้ำตาลถึงสีน้ำตาลดำ มีจุดสีเทา มี ๖-๑๔ เมล็ด
     ด่านราชสีห์มีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทย ทางภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาคตะวันออก ภาคตะวันตกเฉียงใต้ และภาคใต้ พบตามป่าผลัดใบ ป่าไผ่และตามเขาหินปูน ที่สูงตั้งแต่ใกล้ระดับทะเลถึง ประมาณ ๘๐๐ ม. ออกดอกและเป็นผลเดือนสิงหาคม ถึงพฤศจิกายน ในต่างประเทศพบที่จีนตอนใต้ ลาว เวียดนาม และภูมิภาคมาเลเซียยกเว้นเกาะบอร์เนียว
     ประโยชน์ ใบตำพอกฝี.