ช้าลูกโพเป็นไม้พุ่มหรือไม้ต้น สูงได้ถึง ๘ ม. พบน้อยที่สูงได้ถึง ๑๒ ม. เปลือกสีน้ำตาลหรือสีน้ำตาลแกมเทา ผิวมักล่อนง่ายเป็นเกล็ดบางขนาดเล็ก กิ่งเกลี้ยงหรือมีขนสีขาวหรือสีน้ำตาลแนบกับผิว มีรอยแผลใบเห็นชัด ตามกิ่งมักมีต่อมผิวมันขนาดเล็กใกล้โคนก้านใบทั้ง ๒ ข้าง กิ่งอ่อนมักกลวงทุกส่วนมียาง
ใบเดี่ยว เรียงเวียนหรืออาจเรียงเกือบตรงข้ามรูปไข่กลับ รูปขอบขนาน หรือรูปรี กว้าง ๓-๑๑ ซม. พบน้อยที่กว้างได้ถึง ๑๔ ซม. ยาว ๘-๒๔ ซม. พบน้อยที่ยาวได้ถึง ๓๒ ซม. ปลายเรียวแหลม โคนมน ตัดรูปลิ่ม หรือเว้ารูปหัวใจ ขอบเรียบหรือหยักซี่ฟันแผ่นใบหนาหรือค่อนข้างบาง อาจเบี้ยวเล็กน้อยด้านบนสีเขียวเข้ม ค่อนข้างเรียบ ด้านล่างสีจางกว่าและมีผลึกหินปูน ไม่มีต่อมผิวมันขนาดเล็กหรืออาจมีลักษณะคล้ายรอยแยกอยู่ที่ซอกของเส้นแขนง ใบบริเวณกลางใบกับเส้นกลางใบบางซอก เส้นกลางใบเกลี้ยงทั้ง ๒ ด้าน หรือทางด้านบนมีขนสีขาวแนบกับผิวหนาแน่นกว่าทางด้านล่าง เส้นแขนงใบข้างละ ๘-๑๒ เส้น ปลายเส้นโค้งจดเส้นถัดไปใกล้ขอบใบนูนเด่นชัดทางด้านล่าง เส้นใบย่อยคล้ายขั้นบันได ก้านใบยาว ๑-๖ ซม. มีขนแนบกับผิวประปรายหรือเกลี้ยงผิวล่อนง่ายเป็นเกล็ดบางขนาดเล็ก หูใบหุ้มยอดอ่อนรูปใบหอก ยาว ๑-๒.๕ ซม. มักร่วงง่าย มีขนแนบกับผิวหรือเกลี้ยง
ดอกแยกเพศร่วมช่อ ช่อดอกคล้ายผลรวมในโพรงฐานช่อดอก มักออกเป็นคู่ตามซอกใบหรือตามกิ่งสั้นจากลำต้น ช่อดอกเป็นกระเปาะ รูปทรงเกือบกลม กลมแป้น หรือคล้ายรูปไข่กลับ กว้าง ๑-๒ ซม. มักมีสันเล็กตามยาว ผิวมีขนสีขาวหรือสีน้ำตาลประปรายหรือเกลี้ยง ผิวล่อนง่ายเป็นเกล็ดบางขนาดเล็ก ปลายกระเปาะมีช่องเปิด กว้าง ๔-๖ มม. รอบช่องเปิดมีใบประดับขนาดเล็กเรียง ๒-๓ แถว ก้านช่อสั้นมาก ยาวประมาณ ๒ มม. ใบประดับ ๓ ใบ ยาว ๑-๗ มม. อาจพบยาวได้ถึง ๑ ซม. ติดเป็นวงรอบโคนก้านช่อดอก อาจพบใบประดับขนาดเล็กอีกบ้างตามส่วนบนของโพรงฐานช่อดอก ดอกมีจำนวนมากและมีขนาดเล็กมากอยู่ค่อนข้างหนาแน่นภายในโพรงฐานช่อดอก แต่ละดอกมีกลีบรวมสีขาวหรือสีขาวอมชมพูอ่อน ดอกเพศผู้มีเกสรเพศผู้ ๑ เกสร ดอกเพศเมียมีรังไข่อยู่เหนือวงกลีบ มี ๑ ช่อง ออวุล ๑ เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียติดด้านข้างของรังไข่ยอดเกสรเพศเมียเป็นรูปปากแตรเล็ก
ผลแบบผลรวมในโพรงฐานช่อดอก รูปทรงเกือบกลม กลมแป้น หรือคล้ายรูปไข่กลับ กว้าง ๒-๒.๕ ซม. สุกสีเหลืองอมเขียวหรือสีเหลืองอมน้ำตาลเกลี้ยงหรือมีขน ผลย่อยแบบผลแห้งเมล็ดล่อนขนาดเล็ก มีจำนวนมาก
ช้าลูกโพมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคตะวันตกเฉียงใต้และภาคใต้ มักพบตามริมลำธาร ในป่าดิบ ที่สูงตั้งแต่ใกล้ระดับทะเลถึงประมาณ ๑,๑๐๐ ม. ออกดอกและเป็นผลเกือบตลอดปีในต่างประเทศพบที่เมียนมาและภูมิภาคมาเลเซีย.