ชาก้านบาง

Paraboea vulpina Ridl.

ไม้ล้มลุกหลายปี ลำต้นสั้นมาก ค่อนข้างอวบน้ำและเปราะบาง ใบเดี่ยว เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉากชิดแน่นเป็นกระจุกคล้ายกุหลาบซ้อน รูปไข่ ช่อดอกแบบช่อกระจุกเชิงประกอบ มี ๒-๔ ช่อ ออกตามซอกใบใกล้ปลายยอด ช่อย่อยคล้ายช่อกระจุกเชิงซ้อน มักออกเป็นคู่อยู่ห่าง ๆ ดอกสีเหลืองอ่อนหรืออาจเจือสีชมพูอ่อน ผลแบบผลแห้งแตก รูปทรงกระบอกแคบ เมื่อแก่บิดเป็นเกลียว มีกลีบเลี้ยง ก้านยอดเกสรเพศเมีย และยอดเกสรเพศเมียติดทน ก้านผลเรียวยาว เมล็ดขนาดเล็ก มีจำนวนมาก

ชาก้านบางเป็นไม้ล้มลุกหลายปี ลำต้นสั้นมาก ค่อนข้างอวบน้ำและเปราะบาง มีขนหลายเซลล์แยกแขนงสีน้ำตาลเข้มหนาแน่น รากเป็นกระจุกฝอย

 ใบเดี่ยว เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉากชิดแน่นเป็นกระจุกคล้ายกุหลาบซ้อน รูปไข่ กว้าง ๕-๗ ซม. ยาว ๖-๑๐ ซม. ปลายมนกลม โคนตัดหรือคล้ายรูปหัวใจ ขอบหยักมน แผ่นใบบางคล้ายกระดาษ เหี่ยวง่าย ด้านบนสีเขียว มีขนหลายเซลล์สั้น ๆ กระจายทั่วไป ด้านล่างมีขนหลายเซลล์แยกแขนงสีน้ำตาลเข้มหนาแน่น โดยเฉพาะตามเส้นใบ เส้นแขนงใบข้างละ ๔-๖ เส้น เส้นใบย่อยแบบร่างแห ก้านใบยาว ๒-๘ ซม. มีขนหลายเซลล์แยกแขนงสีน้ำตาลเข้มหนาแน่น

 ช่อดอกแบบช่อกระจุกเชิงประกอบ มี ๒-๔ ช่อ ออกตามซอกใบใกล้ปลายยอด ช่อย่อยคล้ายช่อกระจุกเชิงซ้อน มีประมาณ ๖ ช่อ ดอกมักออกเป็นคู่ มีค่อนข้างน้อยและอยู่ห่าง ๆ ก้านช่อดอกยาว ๑๔-๒๐ ซม. แกนช่อยาว ๑-๑๕ ซม. ใบประดับรูปแถบแคบ ยาวประมาณ ๑ ซม. สีน้ำตาลอมแดง ใบประดับย่อยรูปใบหอกแคบ มีขนาดเล็กและสั้น ก้านดอกเรียวเล็ก ยาว ๐.๕-๑.๕ ซม. กลีบเลี้ยงรูปดาว สีเขียวหรือสีน้ำตาลอมแดง โคนเชื่อมติดกันเล็กน้อย ปลายแยกเป็น ๕ แฉก รูปแถบแคบหรือรูปสามเหลี่ยมแคบ กว้างประมาณ ๐.๕ มม. ยาวประมาณ ๑ มม. กลีบดอกรูปวงล้อหรือรูปถ้วยตื้น กว้าง ๕-๘ มม. สีเหลืองอ่อนหรืออาจเจือสีชมพูอ่อน โคนเชื่อมติดกัน ๒-๒.๕ มม. ปลายแยกเป็น ๕ แฉก แผ่ออก แฉกรูปเกือบกลมรูปไข่กลับกว้าง หรือรูปใบหอกกลับ ปลายมนหรืออาจเว้าตื้น แฉกบน ๒ แฉก กว้างและยาว ๓-๓.๕ มม. แฉกล่าง ๓ แฉก กว้างและยาว ๔-๗ มม. เกสรเพศผู้ ๕ เกสร ที่สมบูรณ์ ๒ เกสร ก้านชูอับเรณูเป็นข้องอค่อนข้างสั้น สีขาว อับเรณูสีเหลือง ส่วนปลายของแต่ละอับเชื่อมติดกัน เกสรเพศผู้ที่เหลืออีก ๓ เกสร เป็นหมันและลดรูปเป็นติ่งสั้นหรือไม่มี รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ ทรงรูปไข่ กว้างประมาณ ๐.๖ มม. ยาวประมาณ ๕ มม. สีเขียวอมเหลืองอ่อน ค่อนข้างเกลี้ยงมี ๒ ช่อง แต่ละช่องมีออวุลขนาดเล็ก ก้านยอดเกสรเพศเมียสีขาวนวล ยาวประมาณ ๔ มม. ยอดเกสรเพศเมียแยกเป็นตุ่ม

 ผลแบบผลแห้งแตก รูปทรงกระบอกแคบ กว้างประมาณ ๒ มม. ยาวประมาณ ๒ ซม. เกลี้ยง เมื่อแก่บิดเป็นเกลียว มีกลีบเลี้ยง ก้านยอดเกสรเพศเมียและยอดเกสรเพศเมียติดทน ก้านผลเรียวยาว เมล็ดขนาดเล็ก มีจำนวนมาก

 ชาก้านบางมีเขตกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคใต้ พบตามหน้าผาหินปูนที่ชื้นและค่อนข้างร่มที่สูงตั้งแต่ใกล้ระดับทะเลถึงประมาณ ๕๐๐ ม. ออกดอกเดือนสิงหาคมถึงตุลาคม เป็นผลเดือนตุลาคมถึงธันวาคม ในต่างประเทศพบที่มาเลเซีย.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ชาก้านบาง
ชื่อวิทยาศาสตร์
Paraboea vulpina Ridl.
ชื่อสกุล
Paraboea
คำระบุชนิด
vulpina
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Ridley, Henry Nicholas
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- (1855-1956)
ผู้เขียนคำอธิบาย
ดร.ปราโมทย์ ไตรบุญ