ชื่ออื่น ๆ

อ้อยสามสวน (ทั่วไป)

ชะเอมเหนือเป็นไม้พุ่มรอเลื้อย เปลือกสีเทาหรือสีเทาปนสีเหลืองฟางข้าว มีช่องอากาศเห็นได้ชัดเจน กิ่งงันมีลักษณะเป็นปุ่มปมหรือรูปทรงกระบอกยาวประมาณ ๙ มม. ไม่มีใบ

 ใบประกอบแบบขนนกปลายคี่ เรียงเวียนมีใบย่อย ๕ ใบ ใบย่อยด้านข้างเรียงตรงข้าม รูปขอบขนาน รูปขอบขนานแกมรูปไข่ รูปใบหอกแกมรูปไข่หรือรูปใบหอกแกมรูปขอบขนาน กว้าง ๒-๔ ซม. ยาว ๔.๕-๑๐ ซม.

 ช่อดอกคล้ายช่อกระจะหรือคล้ายช่อแยกแขนง ออกตามซอกใบ พบน้อยที่ออกที่ปลายกิ่งยาว ๒.๕-๑๕ ซม. มีขนคล้ายไหม มี ๒-๔ ดอก ดอกรูปดอกถั่ว สีขาว ก้านดอกยาวประมาณ ๗ มม. กลีบเลี้ยงสีออกแดงหรือสีแดงอมเขียว เชื่อมติดกันคล้ายรูปถ้วย สูงประมาณ ๒.๕ มม. ด้านนอกมีขนคล้ายไหมหรือเกือบเกลี้ยง กลีบดอก ๕ กลีบ กลีบกลางรูปไข่กลับถึงรูปกลม กว้าง ๗-๘ มม. ยาว ๐.๙-๑.๔ ซม. ปลายเว้าตื้น เกลี้ยงหรือมีขนประปรายที่ปลายกลีบด้านนอก กลีบคู่ข้างพับโค้งไปทางด้านหลัง รูปรียาว กว้าง ๑-๒ มม. ยาว ๐.๘-๑ ซม. ปลายมน กลีบคู่ล่างโค้งติดกันคล้ายรูปเรือ กว้างประมาณ ๓ มม. ยาว ๐.๙-๑ ซม. เกสรเพศผู้ ๑๐ เกสร เชื่อมติดกลุ่มเดียว ก้านชูอับเรณูส่วนที่เชื่อมยาว ๐.๙-๑.๑ ซม. ส่วนที่แยกยาว ๒-๓ มม. เกลี้ยง อับเรณู กว้างและยาวประมาณ ๐.๒ มม. รังไข่อยู่เหนือวงกลีบเกลี้ยง ยาวได้ถึง ๗ มม. มี ๑ ช่อง ออวุล ๒-๓ เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียยาว ๒.๕-๓ มม. มีขนประปรายที่โคน ส่วนปลายเกลี้ยง

 ผลแบบผลแห้งไม่แตก เป็นฝักแบน รูปขอบขนาน รูปขอบขนานแคบ หรือรูปทรงรี กว้าง ๑.๕-๒.๕ ซม. ยาว ๕-๙ ซม. สีเขียวหรือสีเขียวออกเหลือง เมื่อแห้งสีออกน้ำตาล หนา และมีเส้นร่างแหเห็นชัดเจน มีปีกที่ขอบทั้ง ๒ ข้าง ก้านผลยาว ๐.๕-๒ ซม. เกลี้ยง เมล็ดรูปคล้ายจานหรือไต กว้าง ๖-๖.๕ มม. ยาว ๑.๑-๑.๓ ซม. หนา ๑.๕-๒.๕ มม. มีรอยย่น มี ๑-๒ เมล็ด ก้านเมล็ดติดทน

 ชะเอมเหนือเป็นพรรณไม้ถิ่นเดียวของไทยมีเขตการกระจายพันธุ์ทางภาคตะวันออก ภาคกลางและภาคตะวันตกเฉียงใต้ พบตามป่าไผ่หรือป่าดิบในที่ชื้นหรือใกล้แหล่งน้ำ ที่สูงตั้งแต่ใกล้ระดับทะเลถึงประมาณ ๕๐๐ ม. ออกดอกเดือนสิงหาคมถึงกันยายน เป็นผลเดือนกันยายนถึงมกราคม

 ประโยชน์ ลำต้นมีสารให้รสหวาน ใช้แต่งรสหวานในยาพื้นบ้าน รักษาโรคเบาหวาน และใช้เป็นยาระบาย.