ชะเอมขาไก่เป็นไม้ล้มลุกหลายปี สูง ๐.๓-๑.๒ ม. รากและลำต้นแข็ง มีต่อมโปร่งแสงรูปคล้ายเกล็ดและมีขนสั้นนุ่มหนาแน่นสีขาวหรือสีน้ำตาล
ใบประกอบแบบขนนกปลายคี่ เรียงเวียนยาว ๕-๒๐ ซม. มีใบย่อย ๕-๑๗ ใบ เรียงตรงข้ามรูปไข่ รูปไข่แคบ หรือรูปเกือบกลม กว้าง ๐.๘-๓ ซม. ยาว ๑.๕-๕ ซม. ปลายมนและเป็นติ่งหนาม โคนมนกลม ขอบเรียบหรือเป็นคลื่นเล็กน้อย แผ่นใบและก้านใบมีต่อมโปร่งแสงและมีขนสั้นนุ่มหนาแน่นก้านใบย่อยสั้นมาก หูใบ ๑ คู่ รูปสามเหลี่ยมถึงรูปใบหอก กว้างประมาณ ๒ มม. ยาวประมาณ ๕ มม. มีขนสั้นนุ่มสีขาวหนาแน่น
ช่อดอกแบบช่อกระจะ ออกตามซอกใบมีดอกแน่น แกนกลางช่อดอกสั้นกว่าช่อใบ มีต่อมโปร่งแสงสีน้ำตาลและมีขนสั้นนุ่มหนาแน่น ใบประดับสีน้ำตาล บางเป็นเยื่อ รูปใบหอกแกมรูปขอบขนานยาว ๓-๔ มม. ร่วงง่าย มีต่อมสีเหลืองและมีขนสั้นนุ่มดอกรูปดอกถั่ว กลีบเลี้ยงโคนเชื่อมติดกันเป็นหลอดรูประฆัง ยาว ๐.๗-๑.๔ ซม. มีต่อมโปร่งแสงสีเหลืองหนาแน่นและมีขนสั้นนุ่ม โคนหลอดพอง ปลายแยกเป็นหยักซี่ฟัน ๕ หยัก ด้านบน ๒ หยัก โคนเชื่อมติดกันเกือบตลอด กลีบดอกสีม่วง สีขาว หรือสีเหลือง ยาว ๑-๒.๔ ซม. กลีบกลางรูปขอบขนาน ปลายเว้าบุ๋ม โคนมีก้านกลีบสั้น กลีบคู่ข้างสั้นกว่ากลีบกลาง กลีบคู่ล่างสั้นกว่ากลีบคู่ข้าง เกสรเพศผู้ ๑๐ เกสร มี ๙ เกสรที่เชื่อมติดกันเป็นกลุ่ม อีก ๑ เกสร แยกเป็นอิสระ ไม่มีก้านรังไข่ รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ รูปขอบขนาน มีต่อมหนาแน่น มี ๑ ช่อง ออวุล ๓-๑๑ เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียโผล่พ้นเกสรเพศผู้ ยอดเกสรเพศเมียแบบก้นปิด ขนาดเล็ก
ผลแบบผลแห้งแตกสองแนว รูปเคียวถึงรูปโค้งเป็นวงแหวน มีปุ่มและขนต่อมหนาแน่นเมล็ดรูปเกือบกลมหรือรูปคล้ายไต สีเขียวเข้ม ยาวประมาณ ๓ มม. ผิวเรียบเป็นมัน มี ๓-๑๑ เมล็ด
ชะเอมขาไก่เป็นพรรณไม้ต่างประเทศ นำเข้ามาปลูกในประเทศไทย พบขึ้นตามดินทราย ริมฝั่งแม่น้ำ หรือในทุ่งหญ้าบนภูเขา ที่สูงจากระดับทะเล ๔๐๐-๒,๗๐๐ ออกดอกเดือนมิถุนายนถึงสิงหาคมเป็นผลเดือนกรกฎาคมถึงตุลาคม ในต่างประเทศพบทางตอนเหนือของตะวันออกกลางถึงรัสเซีย มองโกเลีย และจีน
ประโยชน์ รากและเหง้ามีรสหวาน ใช้ปรุงแต่งอาหารและยา ทำให้ชุ่มคอ ขับเสมหะ แก้ไอ แก้เจ็บคอ ป้องกันและรักษาแผลในกระเพาะอาหารและลำไส้ และต้านการอักเสบของข้อ.