ชื่ออื่น ๆ

กะมวง (ใต้); กานิ (มลายู-นราธิวาส); มวงส้ม (นครศรีธรรมราช); หมากโมก (อุดรธานี)

ชะมวงเป็นไม้ต้น สูง ๘-๒๐ ม. กิ่งเรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก กิ่งอ่อนมักเป็นสี่เหลี่ยม เปลือกค่อนข้างเรียบหรือแตกเป็นเกล็ด สีน้ำตาลอมเทาหรือสีน้ำตาลเข้มเกือบดำ เปลือกชั้นในสีแดง ส่วนต่าง ๆ มียางสีเหลือง ตายอดอยู่ในซอกก้านใบที่ปลายกิ่ง

 ใบเดี่ยว เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก รูปรีแกมรูปขอบขนานหรือรูปรี กว้าง ๒.๕-๕ ซม. ยาว ๘-๑๕ ซม. ปลายเรียวแหลม โคนรูปลิ่ม ขอบเรียบ แผ่นใบมักพับหากันคล้ายรูปตัววี ค่อนข้างบาง เปราะ เกลี้ยงทั้ง ๒ ด้าน เป็นมันทางด้านบน เส้นกลางใบเป็นสันนูนทางด้านล่าง เส้นแขนงใบข้างละ ๑๒-๑๘ เส้น ปลายโค้งจดเส้นถัดไปใกล้ขอบใบ เห็นไม่ชัดทั้ง ๒ ด้าน ก้านใบยาว ๐.๕-๑ ซม. ใบอ่อนสีแดงหรือสีน้ำตาลอมแดง

 ดอกแยกเพศต่างต้น ออกเป็นกระจุกตามซอกใบหรือปลายกิ่ง ดอกสีเหลืองหรือสีนวล เส้นผ่านศูนย์กลาง ๐.๘-๑.๓ ซม. กลีบเลี้ยง ๔ กลีบ เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก รูปไข่กว้าง ยาว ๔-๖ มม. เป็นแอ่ง หนา กลีบดอก ๔ กลีบ รูปไข่กว้าง กว้าง ๕-๖ มม. ยาว ๐.๗-๑ ซม. หนา ดอกเพศผู้มีก้านดอกยาว ๔-๘ มม. เกสรเพศผู้จำนวนมาก เชื่อมติดกันเป็นกลุ่มรูปสี่เหลี่ยม ก้านชูอับเรณูสั้นมาก อับเรณูสั้น อาจมีเกสรเพศเมียเป็นหมันขนาดเล็กหรือไม่มีดอกเพศเมียมีก้านดอกยาว ๒-๓ มม. เกสรเพศผู้

 ผลแบบผลมีเนื้อหนึ่งถึงหลายเมล็ด รูปทรงกลมหรือรูปทรงกลมแกมรูปไข่ บางครั้งเบี้ยว เส้นผ่านศูนย์กลาง ๔-๕ ซม. ยาว ๔-๖ ซม. มีร่องตื้นตามยาว ๖-๘ ร่อง เห็นชัดหรือไม่ชัด ปลายเรียว ผลดิบสีเขียว สุกสีเหลืองหรือสีเหลืองอมส้ม มีกลีบเลี้ยงและยอดเกสรเพศเมียติดทน มี ๓-๘ เมล็ด ยาว ๒-๒.๕ ซม. เปลือกเมล็ดมีเยื่อหุ้มสีเหลืองอมส้มพบบ่อยที่มีเมล็ดฝ่อ

 ชะมวงมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทั่วทุกภาค พบตามป่าดิบชื้น ป่าพรุ ป่าเต็งรัง ป่าเต็งรังผสมสน และป่าดิบเขา ที่สูงตั้งแต่ใกล้ระดับทะเลถึงประมาณ ๑,๑๐๐ ม. ออกดอกและเป็นผลเกือบตลอดปี ในต่างประเทศพบที่อินเดีย บังกลาเทศ เมียนมา จีน ภูมิภาคอินโดจีน และมาเลเซีย

 ประโยชน์ ใบอ่อนมีรสเปรี้ยว รับประทานเป็นผักสดหรือใช้ประกอบอาหาร ผลดิบมีรสเปรี้ยว ผลสุกมีรสหวานอมเปรี้ยว กินได้.