ชมพูสิริน

Impatiens sirindhorniae Triboun et Suksathan

ไม้ล้มลุกหลายฤดู แตกกิ่งใกล้โคนลำต้น แขนงห้อยย้อยลง อวบน้ำและเปราะ ใบเดี่ยว เรียงเวียนห่างตามต้น คล้ายเป็นกระจุกบริเวณปลายกิ่ง ใบล่างมักหลุดร่วง แผ่นใบรูปไข่หรือรูปหัวใจกลับ มีต่อมตรงรอยต่อของก้านใบกับโคนแผ่นใบข้างละ ๑ ต่อม ดอกเดี่ยว ออกตามซอกใบใกล้ปลายกิ่ง ดอกสีชมพูอ่อนหรือเข้ม กลีบแผ่เป็นระนาบเดียว ผลแบบผลแห้งแตก รูปทรงค่อนข้างรี เมล็ดรูปทรงเกือบกลม สีน้ำตาลอ่อน

ชมพูสิรินเป็นไม้ล้มลุกหลายฤดู แตกกิ่งใกล้โคนลำต้นได้ถึง ๑๕ กิ่ง แขนงห้อยย้อยลง อวบน้ำและเปราะ เส้นผ่านศูนย์กลาง ๐.๕-๑ ซม. ยาว ๕-๒๕ ซม. ผิวสีเขียวอ่อนอมสีเทาอ่อน หรืออาจเป็นสีแดง มีนวลอาจมีปุ่มหรือเรียบ เกลี้ยง

 ใบเดี่ยว เรียงเวียนห่างตามต้น คล้ายเป็นกระจุกบริเวณปลายกิ่ง ใบล่างมักหลุดร่วง แผ่นใบมีนวลรูปไข่หรือรูปหัวใจกลับ กว้าง ๒.๘-๓.๕ ซม. ยาว ๓-๔.๔ ซม. ปลายแหลม โคนตัดหรือกึ่งรูปหัวใจขอบจักฟันเลื่อยห่าง เส้นแขนงใบข้างละ ๓-๖ เส้น ก้านใบยาว ๒-๗.๕ ซม. มีต่อมตรงรอยต่อของก้านใบกับโคนแผ่นใบข้างละ ๑ ต่อม

 ดอกเดี่ยว ออกตามซอกใบใกล้ปลายกิ่งมีหลายดอก สีชมพูอ่อนหรือเข้ม กลีบแผ่เป็นระนาบเดียว กว้างและยาว ๔.๕-๔.๘ ซม. ก้านดอกเรียว ยาว ๓-๖.๕ ซม. เกลี้ยง ใบประดับขนาดเล็ก กลีบเลี้ยง ๕ กลีบ แยกเป็นกลีบข้าง ๔ กลีบ อยู่เป็น ๒ คู่ คู่นอกสีขาวอมเขียว รูปไข่เบี้ยว กว้าง ๓-๕ มม. ยาว ๖-๗ มม. ปลายแหลม คู่ในสีขาวอมเขียวอ่อน รูปกลมหรือรูปหัวใจ กว้างและยาวประมาณ ๒.๕ มม. กลีบเลี้ยงอีก ๑ กลีบ อยู่ด้านล่าง โคนรูปทรงกระบอกแคบ ยาวประมาณ ๖ ซม. ปลายสอบเรียวเป็นเดือยยาวคล้ายหางชี้ตามแนวก้านดอก สีขาวอมเขียว มีจุดประสีแดงขนาดเล็กประปราย ด้านบนรูปคล้ายเรือ กว้างประมาณ ๐.๙ ซม. ยาว ๑.๔-๑.๖ ซม. ปลายแหลมสีเขียวอ่อน กลีบดอก ๕ กลีบ กลีบบนแยกเดี่ยว


รูปไข่กลับหรือรูปหัวใจกว้าง กว้างประมาณ ๒.๕ ซม. ยาว ๑.๘-๒ ซม. โคนพับไปด้านหลัง ด้านนอกตามแนวกลางเป็นสันสีขาว สูงประมาณ ๒ มม. ปลายเป็นติ่งแหลม อีก ๔ กลีบโคนเชื่อมติดกัน ปลายแยกคล้ายเป็น ๓ แฉก แฉกด้านข้างทั้ง ๒ แฉก รูปไข่กลับ กว้างประมาณ ๒ ซม. ยาว ๒.๒-๒.๕ ซม. ปลายเว้า อาจมีติ่งแหลม มีก้านกลีบสีขาว รูปทรงกระบอก กว้างประมาณ ๓ มม. แฉกล่าง ๒ แฉกเชื่อมติดกันเป็นรูปไข่กลับ กว้างประมาณ ๑.๓ ซม. ยาวประมาณ ๒ ซม.

ปลายมนหรือแหลม แฉกลึกประมาณ ๑.๓ ซม. เกสรเพศผู้ ๕ เกสร ก้านชูอับเรณูสีขาว ยาวประมาณ ๔ มม. ปลายเชื่อมติดกัน อับเรณูสีเหลืองอ่อน เชื่อมติดกัน กว้างประมาณ ๓.๕ มม. ยาวประมาณ ๒ มม. คลุมยอดเกสรเพศเมีย รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ รูปทรงรีกว้างประมาณ ๑ มม. ยาวประมาณ ๘ มม. เกลี้ยงมี ๑ ช่อง ออวุล ๔-๘ เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียสั้นยอดเกสรเพศเมียแหลม

 ผลแบบผลแห้งแตก รูปทรงค่อนข้างรี กว้างประมาณ ๓.๕ มม. ยาว ๑.๘-๓ ซม. ปลายแหลมผลแตกง่าย เมล็ดสีน้ำตาลอ่อน รูปทรงเกือบกลม มี ๑-๔ เมล็ด

 ชมพูสิรินเป็นพรรณไม้ถิ่นเดียวและหายากของไทย มีเขตการกระจายพันธุ์ทางภาคใต้ พบเฉพาะตามหน้าผาหินปูน ที่สูงตั้งแต่ใกล้ระดับทะเลถึงประมาณ ๒๐๐ ม. ออกดอกเดือนพฤษภาคมถึงพฤศจิกายน เป็นผลเดือนมิถุนายนถึงธันวาคม

 กรมวิชาการเกษตรได้ขอพระราชทานพระราชานุญาตเชิญพระนำมาภิไธยของสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เป็นชื่อวิทยาศาสตร์ของพรรณไม้ชนิดนี่ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมพระราชทานพระราชานุญาตให้ใช้ชื่อไทยว่า ชมพูสิริน เมื่อวันที่ ๑๐ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๕๓.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ชมพูสิริน
ชื่อวิทยาศาสตร์
Impatiens sirindhorniae Triboun et Suksathan
ชื่อสกุล
Impatiens
คำระบุชนิด
sirindhorniae
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Triboun, Pramote
- Suksathan, Piyakaset
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- Triboun, Pramote (fl. 2002)
- Suksathan, Piyakaset (1960-)
ผู้เขียนคำอธิบาย
ดร.ปราโมทย์ ไตรบุญ