ชื่ออื่น ๆ

จอแกะ, ซอแกะ (มลายู-นราธิวาส); จันทน์ป่า (นราธิวาส); สังขยา (นราธิวาส)

จันทน์ม่วงเป็นไม้ต้น สูงได้ถึง ๔๐ ม. อาจมีพูพอนสูงได้ถึง ๑ ม. ถ้าขึ้นในป่าพรุหรือที่ชุ่มน้ำมีรากค้ำเปลือกนอกสีเทาถึงสีน้ำตาลเข้มหรือสีดำแกมเทาเปลือกในสีน้ำตาลแกมแดงถึงสีชมพูหรือสีนวลแกมสีชมพูอ่อน มียางสีแดง เนื้อไม้มีกลิ่นหอม

 ใบเดี่ยว เรียงเวียน รูปรีหรือรูปขอบขนานถึงรูปไข่กลับ กว้าง ๓-๙ ซม. ยาว ๙-๒๑ ซม. พบบ้างที่ยาวได้ถึง ๓๐ ซม. ปลายแหลมถึงเรียวแหลม โคนรูปลิ่มถึงกลมแคบ ขอบเรียบ แผ่นใบบางคล้ายกระดาษเกลี้ยงหรือเกือบเกลี้ยง เมื่อแห้งด้านบนสีเหลืองอ่อนหรือสีเขียว ด้านล่างสีเทาหรือสีเขียว เส้นกลางใบเรียบหรือนูนเล็กน้อยทางด้านบน ด้านล่างเป็นสันนูนชัดเจนเส้นแขนงใบข้างละ ๘-๑๕ เส้น เส้นใบย่อยแบบร่างแหก้านใบยาว ๑-๒.๕ ซม. เกลี้ยง

 ดอกแยกเพศต่างต้น ช่อดอกแบบช่อแยกแขนงแบบกึ่งช่อซี่ร่ม ออกตามซอกใบ มีขนสั้นประปรายถึงค่อนข้างเกลี้ยง ใบประดับรูปไข่ ยาวประมาณ ๒ มม. ก้านช่อดอกเกือบเกลี้ยง ช่อดอกเพศผู้กว้าง ๑-๑.๕ ซม. ยาว ๑-๒.๕ ซม. มีดอกน้อย ก้านช่อดอกยาว ๐.๕-๑๒ ซม. ช่อดอกเพศเมียคล้ายช่อดอกเพศผู้แต่ขนาดเล็กกว่า ดอกตูมที่พัฒนาเต็มที่ทั้งดอกเพศผู้และดอกเพศเมียเป็นเหลี่ยมที่ส่วนบน มีขนสั้นนุ่มประปราย ดอกเพศผู้และดอกเพศเมียรูปคนโทหรือรูประฆัง พบบ้างที่เป็นรูปทรงกระบอก สีส้มอ่อน วงกลีบรวมโคนเชื่อมติดกัน ปลายแยกเป็น ๓ แฉก พบน้อยที่มี ๒ หรือ ๔ แฉก ปลายแฉกแหลม มักโค้งกลับ ดอกเพศเมียกว้างกว่าดอกเพศผู้ ดอกเพศผู้มีใบประดับย่อยรูปไข่กว้างถึงรูปโล่ กว้างประมาณ ๑.๕ มม. ยาว ๐.๕-๑.๕ มม. ด้านนอกมีขนสั้นประปราย ด้านในเกลี้ยง ก้านดอกยาว ๓-๕ มม. ดอกตูมรูปรีถึงรูปขอบขนาน กว้าง ๒.๕-๓.๕ มม. ยาว ๖-๙ มม. ปลายแหลม บางครั้งคอดบริเวณใต้แฉก เมื่อบานแฉกลึกประมาณ ๑ ใน ๓ ของความยาววงกลีบรวม ก้านชูเกสรเพศผู้ยาว ๒-๒.๕ มม. เกลี้ยงหรือมีขนละเอียดประปรายบริเวณโคน เกสรเพศผู้ ๕-๖ เกสร ยาว ๕-๗ มม. ก้านชูอับเรณูสั้นมาก อับเรณูชิดกันดอกเพศเมียมีใบประดับย่อยขนาดเล็กมาก รูปค่อนข้างกลม ล้อมหรือหุ้มฐานดอกไว้ ก้านดอกยาวประมาณ ๓ มม. ดอกตูมรูปไข่ถึงรูปขอบขนาน กว้าง ๓-๔ มม. ยาว ๖-๘ มม. ปลายแหลมเป็นเหลี่ยม เมื่อบานแฉกลึกประมาณครึ่งหนึ่งของความยาวกลีบ ก้านรังไข่สั้นมากรังไข่อยู่เหนือวงกลีบ รูปกรวยยาว กว้างประมาณ ๑ มม. ยาวประมาณ ๕ มม. มีขนหนาแน่น มี ๑ ช่อง ออวุล ๑ เม็ด ไม่มีก้านยอดเกสรเพศเมีย ยอดเกสรเพศเมียขนาดเล็ก แยกเป็น ๒ แฉก

 ผลแบบผลมีเนื้อ เมื่อแก่แตกแนวเดียวกลางผลเป็น ๒ ซีก ทรงรูปไข่หรือรูปทรงรีแกมรูปขอบขนานกว้าง ๒-๔ ซม. ยาว ๔.๕-๗.๕ ซม. เกือบเกลี้ยง โคนมักสอบเรียวเป็นก้านเทียม ยาว ๐.๔-๑.๒ ซม. เปลือกหนาก้านผลเรียว ยาว ๐.๕-๑ ซม. ผลสุกสีเหลือง เปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลเมื่อแห้ง เมล็ดสีดำ ทรงรูปไข่หรือรูปทรงรีกว้าง ๑.๕-๒.๘ ซม. ยาว ๓.๗-๕.๕ ซม. เยื่อหุ้มเมล็ดเป็นริ้วแยกถึงโคนหรือเกือบถึงโคน สีเหลืองอ่อน เมื่อแก่สีแดง มี ๑ เมล็ด

 จันทน์ม่วงมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคใต้ พบขึ้นตามป่าพรุ ป่าดิบชื้น หรือป่าละเมาะที่สูงตั้งแต่ใกล้ระดับทะเลถึงประมาณ ๑๐๐ ม. ออกดอกและเป็นผลเกือบตลอดปี ในต่างประเทศพบที่มาเลเซียและอินโดนีเซีย

 ประโยชน์ เปลือกใช้ในการรักษาอาการเจ็บปวดที่บริเวณผิวหนัง เนื้อไม้ใช้ในการก่อสร้าง หรือใช้ในอุตสาหกรรมไม้อัด ทำหีบใส่ของ น้ำมันจากเมล็ดใช้ในการรักษาโรคผิวหนัง ผลใช้เป็นเครื่องยา.