คัดเค้าเล็ก

Benkara sinensis (Lour.) Ridsdale

ชื่ออื่น ๆ
เขี้ยวกระจง (ตะวันออกเฉียงเหนือ); เขี้ยวจง, ลิเถื่อน(ใต้); คัดเค้า(นครราชสีมา); คัดเค้าหนู (ตะวันออก
ไม้พุ่มหรือไม้พุ่มรอเลื้อย ลำต้นและกิ่งอ่อนมีขนและหนามแหลมออกตรงข้ามกัน ๑ คู่ ใบเดี่ยว เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก รูปรี ด้านล่างมีขนสีเทาหูใบระหว่างก้านใบเรียวแหลม ช่อดอกแบบช่อกระจุกออกตามปลายกิ่ง กระจุกละ ๑-๓ ดอก ดอกสีขาวกลิ่นหอม ผลแบบผลมีเนื้อหนึ่งถึงหลายเมล็ด รูปทรงกลม สีเขียวเข้ม เมล็ดรูปลิ่ม มีหลายเมล็ด

คัดเค้าเล็กเป็นไม้พุ่มหรือไม้พุ่มรอเลื้อย สูงไม่เกิน ๒ ม. เส้นผ่านศูนย์กลางลำต้น ๒-๓ ซม. เปลือกเรียบ สีเทา กิ่งแยกตรงข้ามสลับตั้งฉาก ลำต้นและกิ่งอ่อนมีขนนุ่มสีเทาและมีหนามแหลมแข็ง ยาว ๐.๕-๑ ซม. ออกเป็นคู่ตรงข้ามตามซอกใบหรือเหนือรอยแผลใบ

 ใบเดี่ยว เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก ตามปลายกิ่งจะอยู่ชิดกันมากจนดูเป็นกลุ่ม ใบรูปรี กว้าง ๑.๕-๓.๕ ซม. ยาว ๔-๘ ซม. ปลายแหลม โคนมนหรือสอบเล็กน้อยขอบเรียบ แผ่นใบหนา ด้านบนเกลี้ยงเป็นมัน ด้านล่างมีขนสีเทานุ่มหนาแน่น เส้นแขนงใบข้างละ ๖-๘ เส้น พอสังเกตเห็นได้ทางด้านล่าง ก้านใบยาว ๐.๕-๑ ซม. มีขนนุ่ม หูใบระหว่างก้านใบเรียวแหลม มีขนทั้ง ๒ ด้านร่วงง่าย

 ช่อดอกแบบช่อกระจุก ออกตามปลายกิ่ง กระจุกละ ๑-๓ ดอก กลิ่นหอม กลีบเลี้ยงโคนเชื่อมติดกันเป็นหลอดรูปกรวย ปลายจักเป็นแฉกแหลม ๕ แฉก ยาวประมาณ ๕ มม. มีขนหนาแน่นทางด้านนอก กลีบดอกสีขาว โคนเชื่อมติดกันเป็นหลอดเรียว ยาว ๒-๒.๕ ซม. ปลายหลอดแยกเป็นแฉกรูปรี ๕ แฉก เมื่อบานเต็มที่แฉกกางตั้งฉากกับตัวหลอด เกสรเพศผู้ ๕ เกสร ติดอยู่ในหลอดกลีบดอก รังไข่อยู่ใต้วงกลีบ มี ๒ ช่อง แต่ละช่องมีออวุลจำนวนมาก ก้านยอดเกสรเพศเมียเรียวยาวยอดเกสรเพศเมียแยกเป็น ๒ แฉก โผล่พ้นปากหลอดดอก

 ผลแบบผลมีเนื้อหนึ่งถึงหลายเมล็ด รูปทรงกลมเส้นผ่านศูนย์กลาง ๐.๗-๑ ซม. สีเขียวเข้ม ปลายผลมีรอยของกลีบเลี้ยงติดอยู่เป็นวง เมล็ดรูปลิ่ม มีหลายเมล็ด

 คัดเค้าเล็กมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคตะวันออกเฉียงใต้ ภาคตะวันตกเฉียงใต้และภาคใต้พบตามป่าดิบชื้นหรือป่าดิบแล้ง ที่สูงจากระดับนํ้าทะเล ๑๐๐-๓๐๐ ม. ออกดอกเดือนธันวาคมถึงเมษายนเป็นผลเดือนกรกฎาคมถึงธันวาคม ในต่างประเทศพบที่จีนตอนใต้.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
คัดเค้าเล็ก
ชื่อวิทยาศาสตร์
Benkara sinensis (Lour.) Ridsdale
ชื่อสกุล
Benkara
คำระบุชนิด
sinensis
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Loureiro, João de
- Ridsdale, Colin Ernest
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- Loureiro, João de (1717-1791)
- Ridsdale, Colin Ernest (1944-)
ชื่ออื่น ๆ
เขี้ยวกระจง (ตะวันออกเฉียงเหนือ); เขี้ยวจง, ลิเถื่อน(ใต้); คัดเค้า(นครราชสีมา); คัดเค้าหนู (ตะวันออก
ผู้เขียนคำอธิบาย
ดร.จำลอง เพ็งคล้าย