ข้าวเย็นปักษ์ใต้เป็นไม้พุ่มหรือไม้ต้นขนาดเล็กสูงได้ถึง ๓ ม. กิ่งอ่อนมีขนประปราย กิ่งแก่เกลี้ยง

 ใบเดี่ยว เรียงเวียน รูปไข่ รูปไข่กลับ รูปใบหอกกลับหรือรูปรี กว้าง ๕.๕-๘ ซม. ยาว ๑๙-๒๗.๕ ซม. ปลายเรียวแหลม ยอดทู่ โคนสอบแคบ ขอบจักซี่ฟันตื้น ๆ หรือจักฟันเลื่อยแกมหยักมนห่าง ๆ เห็นไม่ชัด แผ่นใบบางคล้ายกระดาษ เมื่ออ่อนมีขนประปราย เมื่อแก่เกลี้ยง เส้นโคนใบ ๓ เส้น เส้นแขนงใบข้างละ ๑๓-๑๕ เส้น เห็นไม่ชัดก้านใบยาว ๐.๘-๑.๕ ซม.

 ดอกแยกเพศต่างช่อ ช่อดอกแบบช่อกระจะหรือช่อแยกแขนง ดอกสีเหลืองอมส้ม ช่อดอกเพศผู้ออกเป็นกระจุกตามซอกใบ ก้านช่อดอกยาว ๐.๓-๐.๕ มม. ก้านดอกคล้ายเส้นด้าย ยาวประมาณ ๐.๕ มม. กลีบเลี้ยง ๕ กลีบ รูปไข่ ด้านในเกลี้ยง ด้านนอกมีขนตลอดแนวกลางกลีบ กลีบดอก ๕ กลีบ รูปแถบหรือรูปขอบขนาน กว้างประมาณ ๑.๕ มม. ยาวประมาณ ๒.๕ มม. เกลี้ยง เกสรเพศผู้ ๓-๕ เกสร โคนก้านชูอับเรณูเชื่อมติดกันเป็นเส้าเกสรส่วนปลายแผ่ออกไม่เชื่อมติดกัน ช่อดอกเพศเมียออกค่อนไปทางปลายกิ่ง ยาวได้ถึง ๑๕ ซม. มี ๒-๓ ดอก ใบประดับคล้ายรูปขอบขนานหรือรูปไข่ กว้าง ๐.๔-๑.๗ ซม. ยาว ๑.๑-๒.๕ ซม. ก้านดอกยาวประมาณ ๑.๓ ซม. มีขนประปราย กลีบเลี้ยง ๕ กลีบ รูปแถบหรือรูปขอบขนานกลีบดอก ๕ กลีบ รูปไข่กลับ ขอบจานฐานดอกเรียบรังไข่อยู่เหนือวงกลีบ ทรงรูปไข่หรือเกือบกลม มี ๓ ช่อง แต่ละช่องมีออวุล ๑ เม็ด ยอดเกสรเพศเมียแยกเป็นแฉก

 ผลแบบผลแห้งแตก ทรงรูปไข่หรือรูปเกือบกลมมี ๓ พู เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ ๑.๕ ซม. ก้านผลยาว ๑.๕-๒.๕ ซม. เกลี้ยง เมล็ดทรงรูปไข่หรือรูปทรงกลม

 ข้าวเย็นปักษ์ใต้มีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคใต้ พบในป่าดิบ ที่สูงจากระดับทะเล ๕๐-๓๐๐ ม. ออกดอกและเป็นผลเกือบตลอดปี ในต่างประเทศพบที่มาเลเซียและอินโดนีเซีย.