ข่าดง

Hedychium coccineum Buch-Ham. ex Sm.

ไม้ล้มลุกหลายปี ลำต้นใต้ดินเป็นเหง้า ลำต้นเทียมขึ้นเป็นกอ ใบเดี่ยว เรียงสลับระนาบเดียว รูปแถบแกมรูปใบหอก ช่อดอกแบบช่อกระจุกแยกแขนง ออกที่ปลายลำต้นเทียม ดอกสีแดง สีส้ม หรือสีส้มอมชมพู ผลแบบผลแห้งแตก รูปค่อนข้างรี เมล็ดเล็ก มีจำนวนมาก

ข่าดงเป็นไม้ล้มลุกหลายปี ลำต้นใต้ดินเป็นเหง้าลำต้นเทียมเกิดจากกาบใบเรียงสลับและโอบซ้อนกันแน่นชูเหนือดิน สูง ๑.๕-๓ ม. ขึ้นเป็นกอ

 ใบเดี่ยว เรียงสลับระนาบเดียว รูปแถบแกมรูปใบหอก กว้าง ๓-๕ ซม. ยาว ๒๐-๓๕ ซม. ปลายเรียวแหลมโคนค่อนข้างมน ไม่มีก้านใบ เส้นกลางใบด้านล่างมีขนคลุม ลิ้นใบยาว ๑-๒.๕ ซม. ปลายมน

 ช่อดอกแบบช่อกระจุกแยกแขนง ออกที่ปลายลำต้นเทียม รูปทรงกระบอก กว้าง ๖-๘ ซม. ยาว ๑๕-๒๕ ซม. ใบประดับสีเขียว กว้างประมาณ ๑.๕ ซม. ยาว ๒.๕-๕ ซม. ขอบม้วนขึ้นรองรับกลุ่มของดอก ๓-๔ ดอก ใบประดับย่อยเป็นเยื่อสีขาว กว้างประมาณ ๑.๕ ซม. ยาวประมาณ ๒.๗ ซม. พับเข้าด้านใน ผิวมีขนเล็กน้อย ปลายมีขนครุยกลีบเลี้ยงโคนเชื่อมติดกันเป็นหลอด ยาว ๒.๕-๓ ซม. มีขนปลายแยกเป็น ๓ แฉก กลีบดอกโคนเชื่อมติดกันเป็นหลอดยาวประมาณ ๓ ซม. ปลายแยกเป็น ๓ แฉก รูปแถบ กว้างประมาณ ๓ มม. ยาว ๓-๔ ซม. แฉกบนปลายคุ่ม เกสรเพศผู้เป็นหมัน บางเกสรเปลี่ยนเป็นกลีบปาก กลีบปากเป็นแผ่น รูปค่อนข้างกลมและมีก้านสีแดง สีส้ม หรือสีส้มอมชมพู กว้างประมาณ ๑ ซม. ยาว ๑-๑.๕ ซม. ขอบหยักไม่เป็นระเบียบ ปลายหยักลึก ก้านยาวประมาณ ๑ ซม. เกสรเพศผู้เป็นหมันที่เหลือรูปใบหอก กว้างประมาณ ๑ ซม. ยาว ๒-๒.๕ ซม. สีเดียวกับกลีบปาก เกสรเพศผู้ที่สมบูรณ์มี ๑ เกสร ก้านชูอับเรณูยาว ๕-๖ ซม. อับเรณูสีแดงเข้ม ยาวประมาณ ๑ ซม. โคนมีเดือยยาวประมาณ ๓ มม. รังไข่อยู่ใต้วงกลีบ ยาวประมาณ ๔ มม. มีขนยาวหนาแน่น มี ๓ ช่อง แต่ละช่องมีออวุลจำนวนมาก ก้านยอดเกสรเพศเมียเรียวยาว ยอดเกสรเพศเมียเป็นแท่ง

 ผลแบบผลแห้งแตก รูปค่อนข้างรี ยาวประมาณ ๒ ซม. เมล็ดเล็ก มีจำนวนมาก

 ข่าดงมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคเหนือ พบตามป่าดิบเขา ที่สูงจากระดับทะเล ๑,๒๐๐-๑,๕๐๐ ม. เป็นพืชพื้นเมืองของเนปาล พบมากแถบหิมาลัยตอนกลางและตะวันออก กระจายพันธุ์ไปยังอินเดีย ศรีลังกา เมียนมา และอินโดจีน.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ข่าดง
ชื่อวิทยาศาสตร์
Hedychium coccineum Buch-Ham. ex Sm.
ชื่อสกุล
Hedychium
คำระบุชนิด
coccineum
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Buchanan-Hamilton, Francis
- Smith, James Edward
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- Buchanan-Hamilton, Francis (1762-1829)
- Smith, James Edward (1759-1828)
ผู้เขียนคำอธิบาย
ศ.พวงเพ็ญ ศิริรักษ์