ขามเครือ

Dalbergia stipulacea Roxb.

ชื่ออื่น ๆ
ขี้มอด, ปี้เครือ, ปี้อ้ม (เชียงใหม่); คมแมบ, แตงเม (ตะวันออกเฉียงใต้); เครือกะพี้เขาควาย, มะขามเครือ
ไม้พุ่มรอเลื้อย ทุกส่วนที่ยังอ่อนมีขน ใบประกอบแบบขนนกปลายคี่ เรียงเวียน ใบย่อยรูปขอบขนานแคบ เรียงในระนาบเดียวกัน ช่อดอกแบบช่อแยกแขนง ออกตามง่ามใบ ดอกรูปดอกถั่ว สีน้ำเงินแกมม่วง ผลแบบผลแห้งแตกสองแนว รูปขอบขนานโค้ง มักมีเมล็ดเดียว
  ขามเครือเป็นไม้พุ่มรอเลื้อย สูงได้ถึง ๕ ม. กิ่งอ่อน ใบอ่อน และช่อดอกมีขนสั้นนุ่ม สีน้ำตาล
  ใบประกอบแบบขนนกปลายคี่ เรียงเวียน ยาว ๑๕-๒๕ ซม. หูใบรูปขอบขนาน ปลายมน กว้าง ๓-๕ มม. ยาว ๐.๕-๑ ซม. ร่วงง่าย ใบย่อย ๑๕-๒๕ ใบ เรียงสลับระนาบเดียว รูปขอบขนานแคบ ยกเว้นใบย่อยที่ปลาย รูปไข่กลับ กว้าง ๑-๑.๕ ซม. ยาว ๒-๕ ซม. ปลายมนถึงหยักเว้าเล็กน้อย โคนมน ยกเว้นใบย่อยที่ปลาย โคนสอบ แผ่นใบด้านบนเกลี้ยง ด้านล่างมีขนสั้นประปราย เส้นแขนงใบข้างละ ๖-๘ เส้น เห็นไม่ชัด ก้านใบย่อยยาว ๑-๒ มม.
  ช่อดอกแบบช่อแยกแขนง ออกตามง่ามใบ ยาว ๕-๑๐ ซม. ดอกรูปดอกถั่ว ยาวประมาณ ๘ มม. ก้านดอกยาวประมาณ ๓ มม. กลีบเลี้ยงยาว ๕-๗ มม. โคนติดกันเป็นรูปถ้วย ปลายแยกเป็น ๕ แฉก ปลายแฉกมีขนประปราย แฉกบน ๒ แฉกสั้นกว่าแฉกล่าง ๓ แฉกมาก แฉกล่างสุดยาวกว่าแฉกอื่น ๆ กลีบดอก ๕ กลีบ สีน้ำเงินแกมม่วง กลีบกลางรูปไต กว้างประมาณ ๗ มม. ยาวประมาณ ๖ มม. กลีบคู่ข้างรูปขอบขนาน เบี้ยว กลีบคู่ล่างติดกันเป็นรูปเรือ เกสรเพศผู้ ๑๐ อัน ก้านชูอับเรณูติดกันเป็นแผ่น แยกเป็น ๒ กลุ่ม กลุ่มแรก ๖ ก้าน กลุ่มที่สอง ๔ ก้าน หรือกลุ่มละ ๕ ก้าน รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ รูปแถบ มีขนคลุม มี ๑ ช่อง และมีออวุล ๒ เม็ด
  ผลแบบผลแห้งแตกสองแนว รูปขอบขนาน โค้ง กว้าง ๓-๕ ซม. ยาว ๗-๑๒ ซม. ปลายมนหรือมีติ่งสั้น ๆ โคนสอบ มักมี ๑ เมล็ด กลางฝักบริเวณเมล็ดนูนหนา ภายในนุ่มคล้ายฟองน้ำ ส่วนอื่นของฝักแบนบางคล้ายปีก เมล็ดรูปไต แบน กว้างประมาณ ๑ ซม. ยาวประมาณ ๑.๔ ซม. สีน้ำตาลแกมดำ
  ขามเครือมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ขึ้นในป่าเบญจพรรณ ที่สูงจากระดับน้ำทะเล ๑๐๐-๑,๐๐๐ ม. ในต่างประเทศพบที่จีนตอนใต้ อินเดีย พม่า ลาว และเวียดนาม.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ขามเครือ
ชื่อวิทยาศาสตร์
Dalbergia stipulacea Roxb.
ชื่อสกุล
Dalbergia
คำระบุชนิด
stipulacea
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Roxburgh, William
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- (1751-1815)
ชื่ออื่น ๆ
ขี้มอด, ปี้เครือ, ปี้อ้ม (เชียงใหม่); คมแมบ, แตงเม (ตะวันออกเฉียงใต้); เครือกะพี้เขาควาย, มะขามเครือ
ผู้เขียนคำอธิบาย
ดร.ชวลิต นิยมธรรม