ขานาง

Homalium tomentosum (Vent.) Benth.

ชื่ออื่น ๆ
ขางนาง, คะนาง (กลาง); คำนาง (ระยอง); ช้างเผือกหลวง (เชียงใหม่); ปะหง่าง (ราชบุรี); เปลือย (กาญจนบุรี
ไม้ต้น โคนเป็นพอนเล็กน้อย เปลือกเรียบ สีเทาอมชมพูหรืออมน้ำตาล ใบเรียงเวียน รูปไข่กลับ ช่อดอกแบบช่อกระจะ ออกตามง่ามใบและปลายกิ่ง ดอกสีเหลือง ผลแบบผลแห้งไม่แตก มีเมล็ดเดียว

ขานางเป็นไม้ต้น ผลัดใบ สูง ๒๐-๓๕ ม. เรือนยอดเป็นพุ่มกลมทึบ สำต้นตรง โคนต้นเป็นพอนเล็กน้อย เปลือกเรียบ สีเทาอมชมพูหรือสีเทาอมน้ำตาล เปลือกอาจมีสะเก็ดล่อนบ้างเล็กน้อยคล้ายเปลือกต้นตะแบก

 ใบเดี่ยว เรียงเวียน รูปไข่กลับ กว้าง ๗-๑๔ ซม. ยาว ๑๐-๒๕ ซม. ปลายมนกว้าง ปลายสุดคอดเป็นติ่งสั้น ๆ โคนสอบ ขอบจักฟันเลื่อย แผ่นใบหนา ด้านบนสาก ด้านล่างมีขนนุ่มสีเทาอมน้ำตาลหนาแน่น เส้นแขนงใบข้างละ ๑๐-๑๕ เส้น เหยียดตรง เส้นใบย่อยแบบร่างแหเห็นชัดทางด้านล่าง ก้านใบสั้นมาก มีขนทั่วไป

 ช่อดอกแบบช่อกระจะ ไม่แยกแขนง ออกตามง่ามใบและปลายกิ่ง ยาว ๑๒-๒๐ ซม.

 ดอกเล็ก มีกลิ่นเหม็น กลีบเลี้ยงโคนติดกันคล้ายรูปถ้วย ปลายแยกเป็นแฉกรูปขอบขนานเล็ก ๆ ๕ แฉก มีขนนุ่มทั้ง ๒ ด้าน กลีบดอกสีเหลือง ๕ กลีบ ยาวประมาณ ๑.๕ มม. เกสรเพศผู้มี ๕ อัน ก้านเกสรเพศผู้ยาวประมาณ ๒ มม. รังไข่กึ่งใต้วงกลีบ มีช่องเดียว มีออวุลจำนวนมาก ก้านยอดเกสรเพศเมียยาวเรียว ๒-๓ อัน

 ผลแบบผลแห้งไม่แตก ขนาดเล็ก ติดอยู่กับกลีบเลี้ยงรูปถ้วยที่ขยายใหญ่ แฉกของกลีบกางแผ่ออกคล้ายกับเป็นปีกของผล มีเมล็ดเดียว

 ขานางมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคเหนือ ภาคกลาง ภาคตะวันออก ภาคตะวันออกเฉียงใต้ และภาคตะวันตกเฉียงใต้ ขึ้นในป่าดิบแล้งและป่าเบญจพรรณชื้น โดยเฉพาะบริเวณที่เป็นภูเขาหินปูน ที่สูงจากระดับน้ำทะเลไม่เกิน ๕๐๐ ม. ในต่างประเทศพบที่อินเดีย พม่า ลาว กัมพูชา และอินโดนีเซีย

 ไม้ใช้ทำคานเกวียน คราด เครื่องเรือน กระดานพื้น เสา เสากระโดงเรือ กรุบ่อน้ำ ทำฟันสีข้าว ด้ามเครื่องมือเกษตร.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ขานาง
ชื่อวิทยาศาสตร์
Homalium tomentosum (Vent.) Benth.
ชื่อสกุล
Homalium
คำระบุชนิด
tomentosum
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Ventenat, Étienne Pierre
- Bentham, George
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- Ventenat, Étienne Pierre (1757-1808)
- Bentham, George (1800-1884)
ชื่ออื่น ๆ
ขางนาง, คะนาง (กลาง); คำนาง (ระยอง); ช้างเผือกหลวง (เชียงใหม่); ปะหง่าง (ราชบุรี); เปลือย (กาญจนบุรี
ผู้เขียนคำอธิบาย
ศ. ดร.ธวัชชัย สันติสุข