ขางปอยตัวเมียเป็นไม้พุ่ม สูงประมาณ ๑.๕ ม. ลำต้นเล็กเรียว เปลือกมีช่องอากาศ

 ใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปไข่ กว้าง ๑-๓ ซม. ยาว ๒-๖ ซม. ปลายแหลมหรือมน โคนมนหรือสอบแคบ ขอบจักฟันเลื่อยหรือหยักมนถี่ แผ่นใบบางคล้ายกระดาษ มีขนทั้ง ๒ ด้าน โดยเฉพาะตามเส้นใบ เส้นโคนใบ ๓ เส้น และมีเส้นแขนงใบจากเส้นกลางใบข้างละ ๓-๕ เส้น เส้นใบย่อยแบบร่างแห ก้านใบเล็กเรียว ยาว ๐.๕-๒.๕ ซม. มีขนสั้นนุ่ม หูใบรูปสามเหลี่ยมแคบ ยาว ๑.๕-๒ มม. มีขนสั้นนุ่ม

 ดอกแยกเพศร่วมช่อ สีเขียวอ่อน ไม่มีกลีบดอก ช่อดอกคล้ายช่อเชิงลด ออกเดี่ยวตามซอกใบ ยาว ๒-๑๐ ซม. กลุ่มดอกเพศผู้อยู่ทางโคนช่อ ออกเป็นกระจุก กระจุกละ ๕-๑๐ ดอก ดอกตูมรูปค่อนข้างกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง ๐.๓-๐.๕ มม. ก้านดอกยาว ๐.๑-๐.๒ มม. ใบประดับรูปไข่ กว้างประมาณ ๐.๕ มม. ยาว ๐.๘-๑ มม. ด้านนอกมีขนคาย กลีบเลี้ยง ๔ กลีบ รูปไข่ กว้างประมาณ ๐.๓ มม. ยาวประมาณ ๐.๕ มม. ด้านนอกมีต่อมเกสรเพศผู้มี ๘ เกสร อับเรณูมี ๒ พู แยกจากกันไม่มีเกสรเพศเมียที่เป็นหมัน ดอกเพศเมียออกเดี่ยวอยู่ทางปลายช่อ ใบประดับรูปไข่ กว้างประมาณ ๐.๕ มม. ยาวประมาณ ๐.๘-๑ มม. ขอบเรียบ ด้านนอกมีขนคายกลีบเลี้ยง ๓ กลีบ รูปไข่ กว้างประมาณ ๐.๕ มม. ยาว ๐.๘-๑ มม. รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ รูปทรงค่อนข้างกลมเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ ๑ มม. มีขนคาย มี ๓ ช่อง พบน้อยที่มี ๒ ช่อง แต่ละช่องมีออวุล ๑ เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียสั้นมาก ยอดเกสรเพศเมียยาว ๓-๕ มม. แยกเป็นแฉก

 ผลแบบผลแห้งแตกกลางพู มี ๓ พู รูปทรงกลมหรือค่อนข้างกลม กว้าง ๑.๒-๒ มม. ยาว ๑-๑.๕ มม. มีขนคาย เมล็ดทรงรูปไข่ กว้าง ๐.๘-๑ มม. ยาว ๑-๑.๒ มม. อาจพบดอกเพศเมียเดี่ยว ๆ ที่ปลายสุดของช่อดอกมีก้านดอกยาว ๐.๕-๑ มม. กลีบเลี้ยงมี ๓ กลีบ รูปใบหอกแกมรูปไข่ มีขนสั้นนุ่ม รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ มี ๑ ช่อง มีออวุล ๑ เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียมี ๑ ก้าน ติดที่ฐานของรังไข่ ปลายเป็นชายครุย

 ขางปอยตัวเมียมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคกลาง พบในป่าดิบชื้น ที่สูงตั้งแต่ใกล้ระดับทะเลประมาณ ๓๐ ม. ออกดอกและเป็นผลเดือนกรกฎาคมถึงกันยายน ในต่างประเทศพบที่ลาวและกัมพูชา.