ก้ามกุ้งใบกลม

Phyllagathis rotundifolia (Jack) Blume

ไม้ล้มลุก ต้นมักทอดนอน มีขนสีม่วงแดง ใบเรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก รูปกลมหรือรูปไข่ค่อนข้างกลม ใบด้านล่างก้านใบและก้านช่อดอกมีปุ่มเล็กสีม่วงแดงตามเส้นใบ ช่อดอกแบบช่อซี่ร่ม ออกตามง่ามใบและที่ยอด ดอกสีม่วงอมชมพู ผลแบบผลแห้งแตก รูปกรวย ด้านบนแตกเป็น ๔ ลิ้น

ก้ามกุ้งใบกลมเป็นไม้ล้มลุก สูงได้ถึง ๓๐ ซม. ต้นสั้นเป็นเหลี่ยมกิ่งมน มักทอดนอนยาว ๓-๑๒ ซม. มีขนละเอียดสีม่วงแดง

 ใบเดี่ยว เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก ใบคู่ตรงข้ามมักมีขนาดไม่เท่ากัน รูปกลมหรือรูปไข่ค่อนข้างกลม กว้าง ๖.๕-๑๕ ชม. ยาว ๙-๒๔ ซม. ปลายแหลม โคนมนหรือรูปหัวใจ ขอบเรียบ หยักมน หรือจักฟันเลื่อยถี่ แผ่นใบหนาคล้ายแผ่นหนังด้านบนสีเขียวเข้ม เป็นมัน เกลี้ยงหรือมีขนห่าง ๆ ใกล้ขอบใบด้านล่างมีปุ่มเล็กสีม่วงแดงหนาแน่นตามเส้นใบ เส้นโคนใบ ๗-๙ เส้น ปลายโค้งขึ้นจรดขอบใบ ๓ เส้นกลางจรดกันที่ปลายใบ เส้นใบย่อยนูนเห็นชัดทางด้านล่าง มีเส้นขั้นบันไดขวางเห็นชัดเจน ก้านใบยาว ๓.๕-๑๒ ซม. ด้านบนมีขนแข็งยาว บนขนมีปุ่มเล็กสีม่วงแดงประปราย ส่วนด้านล่างไม่มีขนแต่มีปุ่มเล็กสีม่วงแดงหนาแน่น

 ช่อดอกแบบช่อซี่ร่ม ออกตามง่ามใบและที่ยอด ช่อตั้ง มีใบประดับ ๒-๔ ใบ สีม่วงแดง รูปไข่ ยาว ๑-๑.๕ ซม. ก้านช่อดอกยาว ๒-๓ ซม. มีปุ่มเล็กสีม่วงแดงหนาแน่น และมีขนยาวกระจายห่าง ๆ ดอกสีม่วงอมชมพู ก้านดอกยาว ๓-๕ มม. ปกคลุมด้วยปุ่มเล็กสีม่วงแดงหนาแน่น ฐานดอกรูปถ้วยยาว ๔-๕ มม. เกลี้ยงหรือเกือบเกลี้ยง ขอบมีกลีบเลี้ยงสั้น ๆ ๔ กลีบ รูปสามเหลี่ยม มักร่วงเมื่อเป็นผล ปลายมีขนแข็ง กลีบดอก ๔ กลีบ รูปไข่ ยาว ๐.๘-๑ ซม. ปลายแหลม ดอกตูมกลีบดอกบิดเวียน เกสรเพศผู้ ๘ อัน รูปร่างและขนาดเท่ากัน อับเรณูสีเหลือง รูปใบหอก แตกด้านบน ๑ รู ในดอกตูมก้านชูอับเรณูม้วนงออยู่ในฐานดอก แกนอับเรณูมีเดือย รังไข่อยู่ใต้วงกลีบ


เชื่อมติดกับฐานดอก มี ๔ ช่อง แต่ละช่องมีออวุลจำนวนมากเหนือรังไข่มีเกล็ด ๔ เกล็ดล้อมรอบโคนก้านยอดเกสรเพศเมียก้านยอดเกสรเพศเมียยาวกว่ากลีบดอก ยอดเกสรเพศเมียแหลม

 ผลแบบผลแห้งแตก รูปกรวย ยาว ๕-๗ มม. ด้านบนแตกเป็น ๔ ลิ้น มีเส้นตามยาวชัดเจน ๘ เส้น เมล็ดยาวประมาณ ๑ มม. ผิวมีปุ่มเล็ก ๆ

 ก้ามกุ้งใบกลมมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคใต้มักขึ้นเป็นกลุ่มในที่ร่มตามป่าดิบชื้นที่สูงจากระดับน้ำทะเล ๑๐๐-๔๐๐ ม. ออกดอกและเป็นผลระหว่างเดือนกรกฎาคมถึงเมษายน ในต่างประเทศพบที่พม่า มาเลเซีย และอินโดนีเซีย (เกาะสุมาตรา)

 ใบใช้ต้มดื่มแก้ไข้ (Ridley, 1922) รากและใบใช้ต้มดื่มแก้มาลาเรีย แก้ไข้ในเด็ก และแก้ปวดท้อง (Burkill, 1966).

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ก้ามกุ้งใบกลม
ชื่อวิทยาศาสตร์
Phyllagathis rotundifolia (Jack) Blume
ชื่อสกุล
Phyllagathis
คำระบุชนิด
rotundifolia
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Jack, William
- Blume, Carl (Karl) Ludwig von
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- Jack, William (1795-1822)
- Blume, Carl (Karl) Ludwig von (1796-1862)
ผู้เขียนคำอธิบาย
ดร.สมราน สุดดี