ก้ามกุ้งขน

Phyllagathis hispida King

ไม้ล้มลุก ต้นตั้งตรงหรือทอดนอน มีขนสีน้ำตาลหรือน้ำตาลแดง ใบคล้ายออกเป็นกระจุกจากผิวดิน เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก รูปไข่กว้างหรือรูปไข่แกมรี ช่อดอกแบบช่อซี่ร่มออกตามง่ามใบ ดอกสีม่วงอมชมพู ผลแบบผลแห้งแตก รูปกลมหรือค่อนข้างกลม ด้านบนมีเกล็ดสีขาว

ก้ามกุ้งชนเป็นไม้ล้มลุก สูง ๑๕-๔๐ ซม. ต้นสั้น ทอดนอนหรือตั้งตรง แต่ส่วนใหญ่มักทอดนอน ยาว ๓-๘ ซม. มีขนสากสีน้ำตาลหรือน้ำตาลแดงหนาแน่น ยาวได้ถึง ๑ ซม. ปลายขนแยกเป็นแขนงเล็ก ๆ

 ใบเดี่ยว เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉากชิดกัน คล้ายใบออกเป็นกระจุกจากผิวดิน รูปไข่กว้างหรือรูปไข่แกมรี กว้าง ๙-๑๕ ซม. ยาว ๑๐-๒๐ ซม. ปลายแหลม โคนรูปหัวใจ ขอบหยักซี่ฟัน แผ่นใบหนาคล้ายแผ่นหนัง มีบ้างที่บางคล้ายกระดาษด้านบนเกลี้ยงหรือค่อนข้างเกลี้ยงบริเวณกลางใบ ใกล้ขอบใบมีขนห่าง ๆ ด้านล่างมีขนสั้น พบขนยาวบ้างตามเส้นใบ แต่ส่วนใหญ่พบบนเส้นกลางใบ เส้นโคนใบ ๙-๑๓ เส้น ปลายโค้งขึ้นจรดขอบใบ ๓ เส้นกลางโค้งจรดกันที่ปลายใบ เส้นใบย่อยนูนเห็นชัดทางด้านล่าง มีเส้นขั้นบันไดขวางเห็นชัดเจนก้านใบยาว ๑๐-๒๕ ซม. มีขนสากหนาแน่นบริเวณโคนก้านใบ

 ช่อดอกแบบช่อซี่ร่ม ออกตามง่ามใบและที่ยอด ช่อตั้งก้านช่อดอกยาว ๑๐-๒๕ ซม. มีขนละเอียดและมีขนยาวกระจายห่าง ๆ บางครั้งมีต่อมที่ปลาย ดอกสีม่วงอมชมพูก้านดอกยาว ๐.๕-๑ ซม. มีขน ฐานดอกรูปถ้วยยาว ๐.๕-๑ ชม. มีขน ขอบมีกลีบเลี้ยงสั้น ๆ ๔ กลีบ รูปสามเหลี่ยม มักร่วงเมื่อเป็นผล กลีบดอก ๔ กลีบ รูปไข่ ยาว ๐.๘-๑.๒ ซม. ปลายแหลม ดอกตูมกลีบดอกบิดเวียน เกสรเพศผู้ ๘ อัน ยาว ๔ อัน ติดที่กลางโคนกลีบเลี้ยง สั้น ๔ อัน ติดที่กลางโคนกลีบดอก อับเรณูแตกด้านบน ๑ รู อับเรณูอันยาวรูปใบหอก โคนสีเหลือง ปลายสีม่วงแดง มีเดือย อันสั้นรูปไข่ สีเหลือง ในดอกตูมก้านชูอับเรณูม้วนงออยู่ในฐานดอก รังไข่อยู่ใต้วงกลีบ


เชื่อมติดกับฐานดอก มี ๔ ช่อง แต่ละช่องมีออวุลจำนวนมากเหนือรังไข่มีเกล็ด ๔ เกล็ดล้อมรอบโคนก้านยอดเกสรเพศเมียก้านยอดเกสรเพศเมียยาวเท่ากับหรือยาวกว่ากลีบดอก ยอดเกสรเพศเมียแหลม

 ผลแบบผลแห้งแตก กลมหรือค่อนข้างกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง ๔-๕ มม. มีขนยาวประปราย มีเส้นตามยาว ๘ เส้น เห็นชัดเจน ด้านบนมีเกล็ดสีขาว ๔ เกล็ด ขอบเกล็ดด้านบนหยักซี่ฟัน เมล็ดสีน้ำตาลอ่อน รูปไข่กลับ ยาวประมาณ ๑ มม. ปลายมีจะงอยเล็ก ๆ ผิวมีปุ่มขนาดเล็กมากกระจายทั่วไป

 ก้ามกุ้งขนมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคใต้ ขึ้นบนก้อนหินตามที่ร่มและที่ชื้นริมลำธารในป่าดิบชื้น ที่สูงจากระดับน้ำทะเล ๑๐๐-๑,๓๐๐ ม. ออกดอกและเป็นผลระหว่างเดือนกันยายนถึงเมษายน ในต่างประเทศพบที่มาเลเซีย.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ก้ามกุ้งขน
ชื่อวิทยาศาสตร์
Phyllagathis hispida King
ชื่อสกุล
Phyllagathis
คำระบุชนิด
hispida
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- King, George
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- (1840-1909)
ผู้เขียนคำอธิบาย
ดร.สมราน สุดดี