ไม้ล้มลุกปีเดียวถึงหลายปี ลำต้นสั้น อวบน้ำ อาจมีรากสะสมอาหาร ใบเดี่ยว เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก รูปไข่ กว้างถึงรูปรีกว้าง ใบคู่ล่าง ๆ ขนาดใหญ่กว่าใบคู่บน ดอกเดี่ยวหรือเป็นช่อแบบช่อกระจุกน้อย มี ๑-๒ ดอก ออกตามซอกใบจนเกือบถึงปลายลำต้น ดอกมีหลายสี เช่น ขาว ชมพู แดง ส้ม ม่วง เป็นสีเดียวหรือผสมกัน ด้านในหลอดกลีบดอกอาจมีจุดประหรือเป็นเส้นกระจายอยู่ทั่วไป ผลแบบผลแห้งแตก รูปกรวยคว่ำแคบ สีเขียว มีกลีบเลี้ยงติดทน เมล็ดขนาดเล็ก มีจำนวนมาก
ดอกกำมะหยี่เป็นไม้ล้มลุกปีเดียวถึงหลายปี ลำต้นสั้น อวบน้ำ อาจมีรากสะสมอาหาร มีขนต่อมสั้นนุ่ม หนาแน่นคล้ายกำมะหยี่
ใบเดี่ยว เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก มี ๔-๖ คู่ รูปไข่ กว้างถึงรูปรีกว้าง กว้าง ๕-๑๒ ซม. ยาว ๕-๑๕ ซม. ใบ คู่ล่าง ๆ ขนาดใหญ่กว่าใบคู่บน ปลายมน โคนมนตัดหรือ รูปหัวใจ ขอบหยักมน ด้านบนสีเขียว ด้านล่างสีเขียวซีด จนเกือบขาวหรือมีสีเหลือบแดง มีขนต่อมสั้นขนาดเล็ก หนาแน่นทั้ง ๒ ด้าน เส้นแขนงใบข้างละ ๖-๑๐ เส้น เส้น ใบย่อยแบบร่างแหห่าง ๆ เห็นไม่ชัด ก้านใบยาว ๐.๕-๔ ซม. ด้ า นบนเป็นร่องยาวตลอดก้าน มีขนต่อมสั้นหนาแน่น
ดอกเดี่ยวหรือเป็นช่อแบบช่อกระจุกน้อย มี ๑-๒ ดอก ออกตามซอกใบจนเกือบถึงปลายลำต้น ก้านช่อสั้น ก้านดอกยาว ๕-๘ ซม. เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ ๕ มม. สีเขียว มีขนต่อมสั้นหนาแน่น กลีบเลี้ยงค่อนข้างแข็ง และหนา โคนเชื่อมติดกัน ยาวประมาณ ๕ มม. มีขนต่อม สั้นหนาแน่น ปลายแยกเป็น ๕-๗ แฉกคล้ายดาว รูปใบหอก รูปรี หรือรูปขอบขนาน กว้างประมาณ ๘ มม. ยาวประมาณ ๒.๕ ซม. ปลายแหลม ขอบเรียบ โค้งลงด้านข้าง ครึ่งล่าง สีเขียวอ่อนอมขาว ครึ่งบนสีเขียวเข้มกว่า ทุกส่วนมีขน ต่อมสั้นมากค่อนข้างหนาแน่น กลีบดอกมีหลายสี เช่น ขาว ชมพู แดง ส้ม ม่วง เป็นสีเดียวหรือผสมกัน ด้านใน สีเข้มกว่าด้านนอกที่สีซีดจนเกือบเป็นสีขาว โคนกลีบดอก เชื่อมติดกันเป็นรูประฆังหรือรูปถ้วย ยาวประมาณ ๔ ซม. ด้านในหลอดกลีบดอกอาจมีจุดประหรือเป็นเส้นกระจาย อยู่ทั่วไป ปลายแยกเป็น ๕-๗ แฉก หรืออาจถึง ๑๒ แฉก รูปค่อนข้างกลม กว้าง ๓.๘-๔.๕ ซม. ยาว ๒.๔-๓ ซม. ปลายมน ขอบพลิ้วเป็นคลื่น เนื้อนุ่มคล้ายกำมะหยี่ มีขน ต่อมค่อนข้างเหนียวขนาดเล็กหนาแน่น เกสรเพศผู้ ๕-๗ เกสร เท่ากับจำนวนแฉกกลีบดอก ติดอยู่ที่โคนหลอด กลีบดอก ก้านชูอับเรณูสีขาว รูปทรงกระบอกแคบ ยาวประมาณ ๒ ซม. เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ ๒ มม. ส่วนโคนขยายกว้าง อับเรณูสีขาวหรือสีเทาอ่อน ส่วนปลาย เรณูของบางเกสรอาจมาจดติดกัน ๒-๓ อัน รังไข่อยู่เหนือ วงกลีบ ทรงรูปไข่กว้าง กว้าง ๕-๖ มม. ยาวประมาณ ๖ มม. สีขาว โคนสีเขียวอ่อน มีขนต่อมสั้นหนาแน่น มี ๒ ช่อง แต่ละช่องมีออวุลหลายเม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมีย สีขาว รูปทรงกระบอกแคบ ยาวประมาณ ๒.๕ ซม. เส้น ผ่านศูนย์กลางประมาณ ๓ มม. ยอดเกสรเพศเมียสีขาว รูปคล้ายวงแหวน เว้าเป็นคลื่น เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ ๔ มม. ตรงกลางเป็นช่อง
ผลแบบผลแห้งแตก รูปกรวยคว่ำแคบ สีเขียว มีกลีบเลี้ยงติดทน เมล็ดขนาดเล็ก มีจำนวนมาก
ดอกกำมะหยี่เป็นพรรณไม้ต่างประเทศ มีถิ่น กำเนิดในบราซิล เริ่มนำมาพัฒนาเป็นไม้ประดับประมาณ พ.ศ. ๒๓๖๐ นิยมปลูกเป็นไม้ประดับทั่วโลก รวมทั้งใน ประเทศไทย โดยเฉพาะที่มีอากาศค่อนข้างเย็น ออกดอก เกือบตลอดปี.