ตังเม

Derris marginata (Roxb.) Benth.

ไม้เถาเนื้อแข็งหลายปี ลำต้นทอดเลื้อยไปตามพื้นดินหรือเกี่ยวพันไปบนต้นไม้อื่น ใบประกอบแบบขนนกปลายคี่เรียงเวียน มีใบย่อย ๕-๗ ใบ เรียงตรงข้าม รูปรีหรือรูปไข่ ช่อดอกแบบช่อแยกแขนง ออกตามซอกใบหรือปลายกิ่ง ดอกรูปดอกถั่ว สีขาวนวลหรือสีขาวแกมสีชมพู ผลแบบผลแห้งไม่แตก ค่อนข้างแบน บาง รูปรีหรือรูปคล้ายแถบยาว และขอบทั้ง ๒ ด้านมีครีบตลอดความยาว เมล็ดแบน รูปคล้ายจาน มี ๑-๒ เมล็ด

ตังเมเป็นไม้เถาเนื้อแข็งหลายปี ลำต้นทอดเลื้อยไปตามพื้นดินหรือเกี่ยวพันไปบนต้นไม้อื่น ผิวลำต้นค่อนข้างเรียบ สีน้ำตาลอ่อนหรือสีน้ำตาลอ่อนแกมสีเทา ตามกิ่งพบช่องอากาศกระจายทั่วไป

 ใบประกอบแบบขนนกปลายคี่ เรียงเวียน ก้านใบยาว ๒.๕-๘ ซม. เป็นริ้ว เกลี้ยงหรือมีขนเล็กน้อย แกนกลางใบยาว ๕.๕-๑๑ ซม. เป็นริ้ว เกลี้ยง หูใบรูปสามเหลี่ยมหรือรูปไข่ กว้างประมาณ ๒ มม. ยาว ๒-๒.๕ มม. ด้านนอกมีขนคล้ายไหม ด้านในเกลี้ยง ร่วงง่าย มีใบย่อย ๕-๗ ใบ เรียงตรงข้าม รูปรีหรือรูปไข่ กว้าง ๓.๕-๖.๕ ซม. ยาว ๖-๑๔.๕ ซม. ปลายเรียวแหลม โคนมนกลม ขอบเรียบ แผ่นใบค่อนข้างหนาถึงหนาคล้ายแผ่นหนัง เกลี้ยงทั้ง ๒ ด้าน เส้นแขนงใบข้างละ ๙-๑๒ เส้นนูนชัดด้านล่าง ปลายโค้งไปทางปลายใบหรือเชื่อมกันกับเส้นแขนงใบที่อยู่ถัดไป เส้นใบย่อยแบบร่างแห ก้านใบย่อยป่องพองยาว ๐.๖-๑ ซม. ไม่มีหูใบย่อย

 ช่อดอกแบบช่อแยกแขนง ออกตามซอกใบหรือปลายกิ่ง ยาว ๑๒-๒๒ ซม. ก้านช่อดอกยาว ๑-๓.๕ ซม. แขนงช่อดอกยาว ๒.๕-๑๔ ซม. ทั้งแกนกลางของช่อดอกและแขนงช่อดอกเกลี้ยงหรือมีขนประปราย ใบประดับรูปสามเหลี่ยม กว้าง ๑.๕-๑.๖ มม. ยาว ๑.๓-๑.๔ มม. ด้านนอกเกลี้ยงหรือมีขนคล้ายไหมประปราย ด้านในเกลี้ยง ใบประดับย่อยรูปรีหรือรูปไข่ กว้าง ๐.๔-๐.๖ มม. ยาว ๐.๙-๑ มม. เกลี้ยงทั้ง ๒ ด้าน ขอบมีขนครุย ก้านดอกเรียวยาว ยาว ๑-๑.๒ ซม. สีเขียวอ่อนหรืออาจมีสีเขียวแกมสีแดงใกล้โคนกลีบเลี้ยง เกลี้ยง ใบประดับย่อยรูปรีแคบหรือรูปไข่ กว้าง ๐.๒-๐.๓ มม. ยาว ๐.๗-๐.๙ มม. เกลี้ยงทั้ง ๒ ด้าน ขอบมีขนครุย ดอกรูปดอกถั่ว สีขาวนวลหรือสีขาวแกมสีชมพู กลีบเลี้ยงโคนเชื่อมติดกันเป็นรูปถ้วย สีเขียวแกมสีแดงถึงสีแดงเข้ม เกลี้ยงทั้ง ๒ ด้าน ปลายแยกเป็น ๕ แฉก รูปสามเหลี่ยมตื้น ยาว ๐.๒-๑ มม. หรือเห็นไม่ชัด ขอบมีขนครุย กลีบดอก ๕ กลีบ กลีบกลางรูปกลมหรือรูปไข่กลับกว้าง กว้าง ๗-๗.๕ มม. ยาว ๘-๙ มม. ปลายหยักเว้าตื้น บริเวณโคนตรงกลางกลีบอาจมีแต้มสีชมพูอ่อน กลีบกลางด้านนอกเกลี้ยง หรือมีขนประปรายที่บริเวณปลายกลีบ ด้านในเกลี้ยง ก้านกลีบยาว ๓.๓-๓.๕ มม. กลีบคู่ข้างรูปรี กว้าง ๑.๘-๒.๒ มม. ยาว ๘.๓-๙ มม. ก้านกลีบยาว ๓.๓-๓.๕ มม. ปลายมน บริเวณโคนด้านบนมีติ่งกลีบ ยาว ๑-๑.๗ มม. ติ่งกลีบด้านล่างเห็นไม่ชัดเจน เกลี้ยงทั้ง ๒ ด้าน กลีบคู่ล่างรูปเรือ กว้าง ๒.๗-๓.๑ มม. ยาว ๗-๗.๓ มม. ปลายมน ติ่งกลีบด้านบนเห็นไม่ชัดเจน ก้านกลีบยาว ๒.๕-๓ มม. มีรอยพับคล้ายถุงทางด้านข้างของกลีบ ยาว ๑.๕-๒ มม. เกสรเพศผู้ ๑๐ เกสร ก้านชูอับเรณูเชื่อมติดกันโอบล้อมเกสรเพศเมียก้านชูอับเรณูยาว ๑๐-๑๐.๕ มม. เกลี้ยงตลอดความยาวของก้านชูอับเรณู อับเรณูกว้าง ๐.๒-๐.๓ มม. ยาวประมาณ ๐.๓ มม. เกลี้ยง จานฐานดอกรูปวงแหวนหรือหยักเป็นพูเล็กน้อย ๕-๑๐ พู สูงประมาณ ๐.๓ มม. เกลี้ยง รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ ยาว ๔-๕ มม. มี ๑ ช่อง มีออวุล ๔-๕ เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียเรียว ยาว ๓-๓.๕ มม. เกลี้ยง ยอดเกสรเพศเมียเล็ก

 ผลแบบผลแห้งไม่แตก ค่อนข้างแบน บาง รูปรีหรือเป็นรูปคล้ายแถบยาว ทั้ง ๒ ด้านมีครีบตลอดความยาวของขอบ ผลรวมครีบ ๒.๕-๓.๕ ซม. ยาว ๗-๑๐ ซม. ครีบขอบด้านบนกว้าง ๐.๓-๑ ซม. ครีบขอบด้านล่างกว้าง ๒-๕ มม. เกลี้ยง เมล็ดแบน รูปคล้ายจาน กว้าง ๑.๒-๑.๓ ซม. ยาว ๑.๓-๑.๔ ซม. หนา ๑-๒ มม. มี ๑-๒ เมล็ด ขั้วเมล็ดอยู่บริเวณกลางเมล็ด ยาว ๑-๑.๔ มม.

 ตังเมมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนล่างและภาคตะวันออกเฉียงใต้ พบตามป่าดิบแล้ง อาจพบได้ตามชายฝั่ง ที่สูงใกล้ระดับทะเลปานกลางถึงประมาณ ๘๐๐ ม. ออกดอกเดือนพฤษภาคมถึงกรกฎาคม เป็นผลเดือนกรกฎาคมถึงตุลาคม ในต่างประเทศพบที่อินเดีย เนปาล บังกลาเทศทางตอนใต้ของจีน และภูมิภาคอินโดจีน.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ตังเม
ชื่อวิทยาศาสตร์
Derris marginata (Roxb.) Benth.
ชื่อสกุล
Derris
คำระบุชนิด
marginata
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Roxburgh, William
- Bentham, George
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- Roxburgh, William (1751-1815)
- Bentham, George (1800-1884)
ผู้เขียนคำอธิบาย
ผศ. ดร.ยศเวท สิริจามร