ตะไหลเป็นไม้พุ่มหรือไม้ต้น สูงได้ถึง ๗ ม. เปลือกนอกสีน้ำตาลอ่อน ปล้องของกิ่งอ่อนด้านหนึ่งเป็นร่องตามยาวตรงกลาง โดยเริ่มจากข้อลงมาด้านล่าง
ใบเดี่ยว เรียงตรงข้าม รูปรี รูปไข่กลับ รูปไข่ หรือรูปขอบขนาน กว้าง ๑-๘ ซม. ยาว ๒.๗-๒๒ ซม. ปลายแหลม โคนรูปลิ่ม ขอบเรียบ แผ่นใบบางคล้ายกระดาษหรือหนาคล้ายแผ่นหนัง เกลี้ยงทั้ง ๒ ด้าน เส้นแขนงใบข้างละ ๖-๑๒ เส้น เส้นใบย่อยแบบร่างแห ก้านใบยาว ๐.๓-๒.๕ ซม. หูใบระหว่างก้านใบรูปสามเหลี่ยม ยาว ๑.๘-๗.๕ มม.
ช่อดอกแบบช่อกระจุกเชิงประกอบ ออกตามปลายกิ่ง แต่ละช่อมีดอก ๑-๑๕ ดอก พบบ้างที่มีได้ถึง ๒๒ ดอก ช่อย่อยมีได้ถึง ๓ ดอก ก้านดอกยาว ๐.๕-๕ ซม. ดอกสีขาว กลีบเลี้ยงสีเขียว โคนเชื่อมติดกันเป็นรูปถ้วยปลายแยกเป็น ๔-๖ แฉก ปลายตัดหรือหยักซี่ฟัน กว้าง ๐.๙-๒.๔ มม. ยาว ๒-๒.๕ มม. กลีบดอกโคนเชื่อมติดกันเป็นหลอด ยาว ๑.๗-๒.๙ ซม. ปลายแยกเป็น ๔-๕ แฉก ยาว ๑.๑-๒.๓ ซม. เกสรเพศผู้มี ๔-๕ เกสร ติดในหลอดดอก มี ๒ แบบ คือ ดอกที่มีเกสรเพศผู้ติดห่างจากปากหลอด ๑-๕.๕ มม. และดอกที่มีเกสรเพศผู้ติดห่างจากปากหลอด ๐.๔-๑ ซม. อับเรณูยาว ๒-๕.๒ มม. รังไข่อยู่ใต้วงกลีบ มี ๒ ช่อง แต่ละช่องมีออวุล ๑ เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียเรียวยาว มี ๒ แบบ คือ ดอกที่มีก้านยอดเกสรเพศเมียยาว ๒.๗-๘.๕ มม. และดอกที่มีก้านยอดเกสรเพศเมียยาว ๑.๓-๒.๖ ซม. ยอดเกสรเพศเมียแยกเป็น ๒ แฉก
ผลแบบผลผนังชั้นในแข็ง ทรงรูปไข่ รูปทรงรีหรือรูปทรงค่อนข้างกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง ๐.๘-๑.๒ ซม. ผลอ่อนสีเขียว สุกสีม่วงแกมสีดำหรือสีน้ำเงินแกมสีดำมีกลีบเลี้ยงติดทนที่ปลายผล เมล็ดรูปครึ่งวงกลมหรือรูปทรงค่อนข้างกลม
ตะไหลมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคเหนือ ภาคตะวันออก และภาคตะวันออกเฉียงใต้พบตามป่าผลัดใบ ป่าดิบแล้ง และทุ่งหญ้า ที่สูงจากระดับทะเลปานกลาง ๒๐๐-๑,๘๐๐ ม. ออกดอกเดือนพฤษภาคมถึงกันยายน เป็นผลเดือนกันยายนถึงธันวาคมในต่างประเทศพบที่อินเดีย ศรีลังกา บังกลาเทศ เมียนมา จีน เวียดนาม และฟิลิปปินส์.