ฉี่หม้อเดียว

Ichnocarpus polyanthus (Blume) P. I. Forst.

ไม้เลื้อย ทุกส่วนมียางสีขาว ใบเดี่ยว เรียงตรงข้าม รูปรีหรือรูปไข่ ช่อดอกแบบช่อกระจุกแยกแขนง ออกที่ยอดและตามซอกใบ ดอกสีขาวหรือสีเหลือง ผลแบบผลแห้งแตกแนวเดียว ออกเป็นคู่รูปทรงกระบอกยาวเรียว เมล็ดรูปแถบ ปลายด้านหนึ่งมีขนเป็นพู่

ฉี่หม้อเดียวเป็นไม้เลื้อย ยาว ๑๐ ม. อาจพบยาวได้ถึง ๓๐ ม. ทุกส่วนมียางสีขาว กิ่งอ่อนเป็นเหลี่ยมมีขนละเอียด กิ่งแก่เกลี้ยง

 ใบเดี่ยว เรียงตรงข้าม รูปรีหรือรูปไข่ กว้าง ๑.๕-๖ ซม. ยาว ๑.๗-๑๗ ซม. ปลายเรียวแหลมโคนรูปลิ่มหรือมนกลม แผ่นใบเหนียวคล้ายแผ่นหนังด้านบนเกลี้ยง ด้านล่างมีขนละเอียดประปราย เส้นแขนงใบข้างละ ๘-๒๐ เส้น ก้านใบยาว ๐.๕-๒ ซม. ด้านบนเป็นร่อง

 ช่อดอกแบบช่อกระจุกแยกแขนง ออกที่ยอดและตามซอกใบ ทั้งช่อยาว ๑-๑๖.๕ ซม. มีขนละเอียดแขนงช่อออกตรงข้าม มี ๑-๔ คู่ ก้านดอกยาว ๒-๔ มม. กลีบเลี้ยงโคนเชื่อมติดกันเล็กน้อย ปลายแยกเป็น ๕ แฉก รูปไข่ กว้าง ๐.๘-๑.๔ มม. ยาว ๑.๓-๒.๖ มม. ปลายมนหรือมนกลม ด้านนอกมีขนละเอียด กลีบดอกสีขาวหรือสีเหลือง โคนเชื่อมติดกันเป็นหลอด ยาว ๒-๔ มม. ปลายแยกเป็น ๕ แฉก รูปขอบขนาน ยาว ๒.๗-๗.๒ มม. ปลายมน ด้านนอกเกลี้ยงหรืออาจมีขนละเอียดประปราย ด้านในบริเวณปากหลอดและภายในหลอดมีขนสั้นนุ่ม แฉกกลีบดอกซ้อนเหลื่อมไปทางขวาในดอกตูม เมื่อดอกบานกลีบบิดเวียนไปทางขวาและปลายโค้งลงเล็กน้อย เกสรเพศผู้ ๕ เกสร อยู่ภายในหลอดกลีบดอก ก้านชูอับเรณูสั้นติดใกล้โคนหลอด อับเรณูรูปคล้ายหัวลูกศร กว้าง ๐.๓-๐.๕ มม. ยาว ๑.๕-๒.๕ มม. จานฐานดอกเป็นวงสูง ๐.๒-๐.๔ มม. ขอบเรียบหรือเป็นจักซี่ฟัน ๕ จัก รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ มี ๒ รังไข่ แยกจากกัน มีขนสั้นนุ่ม แต่ละรังไข่มี ๑ ช่อง มีออวุลจำนวนมาก ก้านยอดเกสรเพศเมียและยอดเกสรเพศเมียยาว ๑-๒ มม. ยอดเกสรเพศเมียเป็นปุ่มค่อนข้างกลม

 ผลแบบผลแห้งแตกแนวเดียว ออกเป็นคู่ รูปทรงกระบอกยาวเรียว กว้าง ๒.๓-๗ มม. ยาว ๑๐-๒๕.๕ ซม. มีขนยาวถึงเกลี้ยง เมล็ดรูปแถบ กว้าง ๒-๕ มม. ยาว ๑.๙-๒.๕ ซม. ปลายด้านหนึ่งมีขนเป็นพู่ ยาว ๒.๓-๓.๒ ซม.

 ฉี่หม้อเดียวมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยเกือบทุกภาค ยกเว้นภาคกลาง พบตามป่าดิบ ที่สูงจากระดับทะเล ๒๐๐-๑,๓๐๐ ม. ในต่างประเทศพบที่อินเดีย เนปาล ภูฏาน เมียนมา จีน ลาว เวียดนามและคาบสมุทรมาเลเซีย.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ฉี่หม้อเดียว
ชื่อวิทยาศาสตร์
Ichnocarpus polyanthus (Blume) P. I. Forst.
ชื่อสกุล
Ichnocarpus
คำระบุชนิด
polyanthus
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Blume, Carl(Karl) Ludwig von
- Forster, Paul Irwin
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- Blume, Carl(Karl) Ludwig von (1796-1862)
- Forster, Paul Irwin (1961-)
ผู้เขียนคำอธิบาย
รศ. ดร.อบฉันท์ ไทยทอง