คนโทดิน

Typhonium tentaculatum Hett.

ไม้ล้มลุกหลายปี ลำต้นใต้ดินเป็นหัว ใบเดี่ยวเป็นแฉกลึก ๕ แฉก ดอกแยกเพศร่วมช่อ ไม่มีกลีบเลี้ยงและกลีบดอก ช่อดอกแบบช่อเชิงลดมีกาบ ออกตามซอกใบและออกพร้อมกับใบ กาบหุ้มช่อดอกหนาคล้ายแผ่นหนัง โดนกาบม้วนเป็นหลอด ด้านนอกสีเขียวปนสีม่วงอมแดง ด้านในสีเขียวอ่อน ส่วนบนแผ่ออกเป็นรูปสามเหลี่ยม ก้านช่อดอกสั้นกว่ากาบหุ้มช่อดอก ผลและเมล็ดยังไม่พบ

คนโทอินเป็นไม้ล้มลุกหลายปี ลำต้นใต้ดินเป็นหัวรูปกลมแป้น มีเส้นผ่านศูนย์กลางได้ถึง ๔ ซม. ยาวได้ ถึง ๒.๕ ซม.

 ใบเดี่ยวเป็นแฉกลึก ๕ แฉก แฉกปลายรูปรี กว้างประมาณ ๖ ซม. ยาวประมาณ ๑๓ ซม. แฉกที่โคนเล็กและเบี้ยว รูปไม่สมมาตร กว้างประมาณ ๓ ซม. ยาวประมาณ ๘ ซม. ปลายเรียวแหลม ขอบเป็นคลื่นเล็กน้อยแผ่นใบด้านบนสีเขียวเข้มคล้ายกำมะหยี่ ด้านล่างสีเขียวอ่อน เส้นใบสีม่วงอมแดง ก้านใบมีเส้นผ่านศูนย์กลาง ประมาณ ๗ มม. ยาวประมาณ ๒๓ ซม. ผิวเกลี้ยงสีเขียวอ่อนอมเทา โคนก้านสีม่วงอ่อนอมแดง

 ดอกแยกเพศร่วมช่อ ไม่มีกลีบเลี้ยงและกลีบดอกช่อดอกแบบช่อเชิงลดมีกาบ ออกตามซอกใบและออกพร้อมกับใบ กาบหุ้มช่อดอกยาว ๘.๕-๑๓ ซม. หนาคล้ายแผ่นหนัง โคนกาบม้วนเป็นหลอด ขอบซ้อนทับกันเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ ๑ ซม. ยาว ๓.๕-๔ ซม. ด้านนอกสีเขียวปนสีม่วงอมแดง บริเวณรอยคอดสีม่วงแดงและมีริ้วสีเขียว ส่วนที่อยู่เหนือรอยคอดสีเขียวอมขาว มีจุดเล็ก ๆ สีม่วงอมแดงอ่อน ด้านในสีเขียวอ่อน เป็นมันส่วนที่อยู่เหนือรอยคอดสีขาวนวล ส่วนบนแผ่ออกเป็นรูปสามเหลี่ยม กว้าง ๓-๕ ซม. ยาว ๕-๙ ซม. โค้งออกด้านนอก ขนานหรือเกือบขนานกับพื้นดิน ปลายแหลม ด้านนอกสีเขียวอมขาว ค่อนข้างเป็นมัน มีจุดเล็กสีม่วงอ่อนเห็นไม่ชัด ด้านในสีเขียวอมขาว ก้านช่อดอกสั้นกว่ากาบหุ้มช่อดอก เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ ๕ มม. ยาวประมาณ ๔ ซม. สีเขียวอ่อนและมีริ้วสีม่วง เกลี้ยงโดยทั่วไปอยู่ใต้ดิน ส่วนที่เป็นช่อเชิงลดสั้นกว่ากาบหุ้มช่อดอก ยาว ๕-๘.๕ ซม. ช่อดอกแบ่งเป็น ๔ ส่วน ปลายสุดเป็นรยางค์รูปกรวย เส้นผ่านศูนย์กลาง ๐.๘-๑.๑ ซม. ยาว ๑.๕-๓.๔ ซม. สีเหลืองอมส้ม มีก้านเรียวสีเหลืองอมขาว เส้นผ่านศูนย์กลาง ๒-๓ มม. ยาว ๔-๕ มม. ถัดลงมาเป็นกลุ่มดอกเพศผู้ที่สมบูรณ์ รูปทรงกระบอก เส้นผ่านศูนย์กลาง ๕-๘ มม. ยาว ๑-๒ ซม. ดอกสีเหลืองเรียงชิดกันรอบแกนช่อ มีเกสรเพศผู้ยาวประมาณ ๑ มม. รูปสี่เหลี่ยมมุมฉากแคบทางด้านตัดขวาง แกนอับเรณู กว้าง รูปทรงกลมหรือรูปไข่กว้าง ถัดจากกลุ่มดอกเพศผู้ที่สมบูรณ์ลงมาเป็นกลุ่มดอกเพศผู้ที่เป็นหมัน ยาว ๑.๕-๑.๘ ซม. แยกเป็น ๒ กลุ่ม กลุ่มบนแต่ละดอกรูป กระสวย สีขาว กว้างประมาณ ๑ มม. ยาวประมาณ ๕ มม. กลุ่มล่างรูปคล้ายช้อนหรือรูปกระบอง สีม่วงอมแดงเข้มยาวประมาณ ๗ มม. มีก้าน ดอกที่อยู่ด้านล่างสั้นกว่าและเกือบไร้ก้าน กลุ่มดอกเพศเมียอยู่ที่โคนช่อสีเหลืองอมขาว รูปคล้ายระฆัง เส้นผ่านศูนย์กลางที่โคน ๐.๗-๑.๑ ซม. และที่ปลาย ๔-๙ มม. ยาว ๐.๕-๑.๒ ซม. มีดอกเล็กจำนวนมากเรียงชิดกันรอบแกนช่อ รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ รูปค่อนข้างกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง ๑-๑.๕ มม. สีขาว มี ๑ ช่อง ออวุล ๑ เม็ด ยอดเกสรเพศเมียเล็กมาก

 ผล และเมล็ดยังไม่พบ

 คนโทดินเป็นพรรณไม้ถิ่นเดียวของไทย มีเขตการกระจายพันธุ์ทางภาคตะวันตกเฉียงใต้ พบตามป่าเบญจพรรณ บนภูเขาหินปูน ที่สูงจากระดับนํ้าทะเลประมาณ ๓๐๐ ม. ออกดอกเดือนมีนาคมถึงเมษายน

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
คนโทดิน
ชื่อวิทยาศาสตร์
Typhonium tentaculatum Hett.
ชื่อสกุล
Typhonium
คำระบุชนิด
tentaculatum
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Hetterscheid, Wilbert Leonard Anna
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- (1957-)
ผู้เขียนคำอธิบาย
ผศ. ดร.ฉัตรชัย เงินแสงสรวย