ขี้อ้นฝอย

Pavonia zeylanica (L.) Cav.

ไม้กึ่งพุ่ม เกือบทุกส่วนมีขนตรงยาว ขนรูปดาวและขนต่อมเหนียว ใบเดี่ยว เรียงเวียนห่าง รูปไข่หรือรูปค่อนข้างกลม หยักลึกเป็น ๓ แฉก ดอกเดี่ยว ออกตามซอกใบ สีชมพูอ่อน มีริ้วประดับรูปแถบ ผลแบบผลแห้งแยก รูปค่อนข้างกลม เมื่อแก่แยกเป็น ๕ เสี่ยง แต่ละเสี่ยงมี ๑ เมล็ด เมล็ดรูปคล้ายเสี้ยวผล

ขี้อ้นฝอยเป็นไม้กึ่งพุ่ม สูงได้ถึง ๑ ม. ลำต้นตั้งตรงเกือบทุกส่วนมีขนตรงยาว ขนรูปดาว และขนต่อมเหนียวปะปนกัน

 ใบเดี่ยว เรียงเวียนห่าง รูปไข่หรือรูปค่อนข้างกลมกว้าง ๑-๕ ซม. ยาว ๑-๓ ซม. หยักลึกเป็น ๓ แฉก แฉกกลางยาวกว่าแฉกข้าง มีรอยเว้าค่อนข้างกลม แฉกรูปไข่กลับหรือรูปขอบขนาน ขอบหยักห่างไม่สม่ำเสมอหรือค่อนข้างเรียบ โคนเว้าเป็นรูปหัวใจหรือรูปตัด ด้านบนมีขนธรรมดาด้านล่างมีขนธรรมดาและขนรูปดาว ก้านใบยาว ๑.๕-๕ ซม. มีขนรูปดาว หูใบรูปเส้นด้าย ยาว ๓-๕ มม. มีขน

 ดอกเดี่ยว ออกตามซอกใบ สีชมพูอ่อน ก้านดอกยาว ๒-๔ ซม. มีขน มีข้อต่ออยู่ห่างจากโคนดอก ๒-๕ มม. มีริ้วประดับรูปแถบ ๘-๑๒ เส้น แต่ละเส้นยาว ๖-๗ มม. ขอบมีขนครุยยาว กลีบเลี้ยงยาว ๔-๕ มม. โคนเชื่อมติดกันเป็นรูประฆัง เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ ๕ มม. ปลายแยกเป็น ๕ แฉก แฉกรูปไข่ปลายแหลม กว้างประมาณ ๑ มม. ยาวประมาณ ๒.๕ มม. ด้านนอกมีขน ด้านในขนทยอยร่วงไปจนเกลี้ยง กลีบเลี้ยงติดทนและขยายใหญ่ขึ้นเมื่อเป็นผล กลีบดอก ๕ กลีบ รูปไข่กลับ กว้างประมาณ ๕ มม. ยาว ๐.๗-๑.๒ ซม. เกลี้ยง เมื่อบานแผ่ออกเป็นรูปกงล้อ เกสรเพศผู้จำนวนมาก ก้านชูอับเรณูเชื่อมติดกันเป็นหลอด ยาว ๐.๗-๑.๑ ซม. สีขาว ปลายมีหยักแหลม ๕ หยัก อับเรณูสีเหลือง รูปไต ยาวประมาณ ๑ มม. อับเรณูที่ติดใกล้ปากหลอดมีก้านชูอับเรณูยาวประมาณ ๒ มม. ส่วนที่ติดใกล้โคนหลอด มีก้านชูอับเรณูยาวประมาณ ๗ มม. เกสรเพศเมียอยู่ในหลอดก้านชูอับเรณูรังไข่อยู่เหนือวงกลีบ รูปกลมแป้น เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ ๑.๕ มม. เกลี้ยง มี ๕ ช่อง แต่ละช่องมีออวุล ๑ เม็ด ปลายก้านยอดเกสรเพศเมียยาวพ้นปากหลอดเกสรเพศผู้ และแยกเป็น ๑๐ อัน ยาวประมาณ ๒ มม. ยอดเกสรเพศเมียมีขนนุ่มเป็นกระจุก

 ผลแบบผลแห้งแยก รูปค่อนข้างกลม เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ ๕ มม. มีขนรูปดาวหรือเกลี้ยง เมื่อแก่แยกเป็น ๕ เสี่ยง ยาวประมาณ ๓ มม. มี ๓ ด้าน ด้านข้าง ๒ ด้าน เรียบ เกลี้ยง ด้านหลังโค้ง มีขอบแคบคล้ายกลีบส้ม ปลายมีจะงอยสั้น แหลม แต่ละเสี่ยงมี ๑ เมล็ด เมล็ดรูปคล้ายเสี้ยวผล ผิวค่อนข้างเรียบ ยาวประมาณ ๒ มม.

 ขี้อ้นฝอยมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคตะวันตกเฉียงใต้ พบขึ้นใกล้ชายหาด ในต่างประเทศพบที่แอฟริกาเขตร้อน มอริเชียส อินเดีย และศรีลังกา.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ขี้อ้นฝอย
ชื่อวิทยาศาสตร์
Pavonia zeylanica (L.) Cav.
ชื่อสกุล
Pavonia
คำระบุชนิด
zeylanica
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Linnaeus, Carl
- Cavanilles, Antonio José (Joseph)
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- Linnaeus, Carl (1707-1778)
- Cavanilles, Antonio José (Joseph) (1745-1804)
ผู้เขียนคำอธิบาย
นางลีนา ผู้พัฒนพงศ์