จังหันเหลือง

Miliusa mollis Pierre

ไม้ต้น เปลือกเรียบ สีน้ำตาลปนเทา กิ่งอ่อนมีขนสั้นนุ่มประปราย ใบเดี่ยว เรียงสลับระนาบเดียวรูปรี ดอกเดี่ยว ออกตามซอกใบหรือเหนือรอยแผลใบ สีเหลืองอ่อน ผลแบบผลกลุ่ม ผลย่อยแบบผลมีเนื้อหนึ่งถึงหลายเมล็ด รูปทรงกลม เปลือกบาง สุกสีม่วงอมดำ มี ๑ เมล็ด รูปค่อนข้างกลม สีน้ำตาล มีร่องรอบเมล็ดตามยาว

จังหันเหลืองเป็นไม้ต้น สูง ๓-๖ ม. เส้นผ่านศูนย์กลาง ๔-๑๐ ซม. เปลือกเรียบ สีน้ำตาลปนเทา แตกกิ่งขนาดเล็กจำนวนมาก เป็นพุ่มกลม โปร่ง กิ่งอ่อนมีขนสั้นนุ่มประปราย

 ใบเดี่ยว เรียงสลับระนาบเดียว รูปรี กว้าง ๑.๕-๒.๕ ซม. ยาว ๒.๕-๖ ซม. ปลายแหลมหรือเรียวแหลม โคนรูปลิ่มหรือค่อนข้างเบี้ยว ขอบเรียบ แผ่นใบบางและเหนียว สีเขียวเข้มเป็นมัน ด้านบนมีขนตามเส้นกลางใบ ด้านล่างเรียบ เส้นแขนงใบข้างละ ๗-๘ เส้นเห็นไม่ชัดทั้ง ๒ ด้าน ก้านใบยาวประมาณ ๑ มม. มีขน

 ดอกเดี่ยว ออกตามซอกใบหรือเหนือรอยแผลใบ ก้านดอกยาว ๐.๘-๑ ซม. มีขนประปราย มีใบประดับติดที่โคนและกลางก้านดอก รูปสามเหลี่ยม ขนาด ๑-๒ มม. ดอกบานมีเส้นผ่านศูนย์กลาง ๗-๘ มม. สีเหลืองอ่อนกลีบเลี้ยง ๓ กลีบ รูปสามเหลี่ยม กว้างและยาว ๑-๒ มม. ขอบมีขนนุ่ม กลีบดอก ๖ กลีบ เรียงเป็น ๒ ชั้น ชั้นละ ๓ กลีบ กลีบชั้นนอกคล้ายกลีบเลี้ยง โคนเชื่อมติดกัน กลีบชั้นในสีขาวหรือสีนวล รูปไข่ กว้างและยาวประมาณ ๔.๕ มม. ขอบกลีบจดกันและมีขนสั้น โคน


กลีบด้านในเป็นต่อมนูนสีดำ เกสรเพศผู้ ๑๒ เกสร ยาวประมาณ ๑ มม. รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ มีประมาณ ๘ รังไข่ แยกจากกันเป็นอิสระ แต่ละรังไข่เกลี้ยง มี ๑ ช่อง มีออวุล ๑ เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียสั้นมาก ยอดเกสรเพศเมียเป็นตุ่มกลม

 ผลแบบผลกลุ่ม ก้านช่อผลยาว ๑-๑.๓ ซม. ผลย่อยแบบผลมีเนื้อหนึ่งถึงหลายเมล็ด มี ๒-๘ ผล ก้านผลย่อยยาว ๒.๕-๓.๕ มม. ผลย่อยรูปทรงกลม เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ ๙ มม. เปลือกบาง เรียบ สุกสีม่วงอมดำ มี ๑ เมล็ด รูปค่อนข้างกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง ๖-๗ มม. สีน้ำตาล มีร่องรอบเมล็ดตามยาว

 จังหันเหลืองเป็นพรรณไม้ถิ่นเดียวของไทย มีเขตการกระจายพันธุ์ทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือ พบตามป่าดิบแล้ง ที่สูงจากระดับทะเล ๓๐๐-๖๐๐ ม. ออกดอกเดือนมิถุนายนถึงกรกฎาคม เป็นผลเดือนกันยายนถึงตุลาคม

 จังหันเหลืองมีความแตกต่างในการจำแนกจากจิงจาบ โดยที่จังหันเหลืองมีใบและผลย่อยน้อยกว่า มีขนสั้นตามก้านใบและกิ่งอ่อนประปราย.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
จังหันเหลือง
ชื่อวิทยาศาสตร์
Miliusa mollis Pierre
ชื่อสกุล
Miliusa
คำระบุชนิด
mollis
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Pierre, Jean Baptiste Louis
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- (1833-1905)
ผู้เขียนคำอธิบาย
ดร.ปิยะ เฉลิมกลิ่น