ชื่ออื่น ๆ

กระดูกไก่, ชุมแสงไข่, ชุมแสงน้ำ (ใต้)

ตับหลามใบเล็กเป็นไม้ต้น สูงได้ถึง ๒๐ ม. มีตาข้างยาว ๐.๕-๐.๙ มม. มีขน

 ใบเดี่ยว เรียงเวียน รูปไข่ รูปรีแกมรูปขอบขนาน หรือรูปไข่กลับ กว้าง ๒-๕.๕ ซม. ยาว ๖-๑๑ ซม. ปลายเรียวแหลมหรือเรียวยาวคล้ายหาง ส่วนปลายที่ยื่นยาว ๐.๕-๒ ซม. โคนมนหรือรูปลิ่ม ขอบเรียบ มักเป็นคลื่นเล็กน้อย แผ่นใบหนา ด้านล่างเรียบ และมีต่อม ๑-๕ ต่อม ขนาด ๐.๒-๐.๕ มม. กระจายระหว่างเส้นแขนงใบ เส้นกลางใบเป็นร่องตื้นทางด้านบน เส้นแขนงใบข้างละ ๓-๖ เส้น ปลายเส้นโค้งจดกับเส้นถัดขึ้นไปใกล้ขอบใบ เส้นใบย่อยแบบร่างแห ก้านใบยาว ๐.๔-๑ ซม.

 ช่อดอกแบบช่อกระจะหรือช่อกระจะแยกแขนง มักพบช่อแขนงไม่เกิน ๒ ช่อ ออกตามปลายกิ่งหรือซอกใบใกล้ปลายกิ่ง แกนช่อมนหรือเป็นเหลี่ยม มีขนหนาแน่น ก้านดอกยาว ๒-๔ มม. มีขนหนาแน่น ดอกสีขาวถึงสีเหลืองอ่อน เมื่อแห้งสีเหลืองอมน้ำตาล กลีบเลี้ยง ๕ กลีบ รูปรีกว้างหรือรูปไข่กว้าง เรียงเป็น ๒ วง กลีบวงนอก ๓ กลีบ กว้าง ๑.๔-๒.๓ มม. ยาว ๑.๕-๒.๕ มม. กลีบวงใน ๒ กลีบ ขนาดใหญ่และยาวกว่ากลีบวงนอก กว้าง ๒-๓.๓ มม. ยาว ๒.๖-๓.๖ มม. กลีบดอก ๕ กลีบ สีขาวถึงสีเหลืองอ่อน รูปช้อน กลีบคู่บนยาว ๖-๘ มม. มีขนที่โคนกลีบด้านใน กลีบคู่ข้างยาว ๖-๘ มม. เกลี้ยงหรือมีขนที่โคนกลีบด้านใน กลีบล่างยาว ๖.๕-๘ มม. ด้านในกลีบมีขนที่โคนหรือมีขนกระจายทั่วกลีบ ส่วนด้านนอกกลีบมีขนเฉพาะช่วงครึ่งบนตามแนวกลางกลีบ เกสรเพศผู้ ๘ เกสร ติดที่โคนกลีบดอก ก้านชูอับเรณูยาว ๖-๘ มม. อับเรณูยาว ๐.๔-๐.๕ มม. ก้านรังไข่สั้นมาก ยาวประมาณ ๐.๕ มม. รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ รูปทรงค่อนข้างกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง ๖-๗.๕ มม. มีขนหนาแน่น มี ๑ ช่อง มีออวุล ๔ เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียสั้น มีขน ยอดเกสรเพศเมียเป็นตุ่มเล็ก

 ผลแบบผลผนังชั้นในแข็ง รูปทรงกลมหรือรูปทรงรี เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ ๒ ซม. สีเขียว ผิวขรุขระ มักเป็นปุ่มปม มีขนสั้นสีน้ำตาลอ่อนหนาแน่น เมล็ดรูปทรงค่อนข้างกลม มี ๑-๒ เมล็ด

 ตับหลามใบเล็กมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคใต้ พบตามป่าดิบ ที่สูงตั้งแต่ใกล้ระดับทะเลปานกลางจนถึงประมาณ ๕๐๐ ม. ออกดอกและเป็นผลเดือนกุมภาพันธ์ถึงมิถุนายน ในต่างประเทศพบที่สิงคโปร์ สุมาตรา อินโดนีเซีย และคาบสมุทรมลายู

 หมายเหตุ ตับหลามใบเล็กในประเทศไทยมีรายงานของ van der Meijden (1982) แยกเป็น ๒ ชนิดย่อย ตามลักษณะความแตกต่างของผล คือ ชนิดย่อย Xanthophyllum eurhynchum Miq. subsp. eurhynchum มีขนาดผลใหญ่กว่าและผิวขรุขระ และชนิดย่อย Xanthophyllum eurhynchum Miq. subsp. maingayi (Hook. f. ex A. W. Benn.) Meijden มีขนาดผลเล็กกว่าและผิวค่อนข้างเรียบ มีรอยย่นตามขวาง มีร่องละเอียดและไม่สม่ำเสมอ.