งวงช้างดง

Polygala umbonata Craib

ไม้ล้มลุก แตกกิ่ง ๒-๓ กิ่ง ที่บริเวณปลายหรือช่วงบนของลำต้น กิ่งเรียว ใบเดี่ยว เรียงสลับหรือกึ่งตรงข้าม รูปไข่ รูปรี รูปรีแกมรูปใบหอก หรือรูปใบหอก ช่อดอกแบบช่อกระจะ ออกตามซอกใบดอกคล้ายดอกถั่ว สีเหลืองแล้วเปลี่ยนเป็นสีส้ม ผลแบบผลแห้งแตก ทรงรูปไข่กลับถึงรูปทรงกลมหรือรูปขอบขนาน ค่อนข้างแบน เมล็ดสีดำ มี ๒ เมล็ด ทรงรูปไข่

งวงช้างดงเป็นไม้ล้มลุก ลำต้นตั้งตรง สูง ๑๐-๔๕ ซม. เป็นสันตามยาว เกลี้ยง แตกกิ่ง ๒-๓ กิ่งที่บริเวณปลายหรือช่วงบนของลำต้น กิ่งเรียวและแผ่พุ่มกว้าง

 ใบเดี่ยว เรียงสลับหรือกึ่งตรงข้าม รูปไข่ รูปรีรูปรีแกมรูปใบหอก หรือรูปใบหอก กว้าง ๐.๗-๓.๕ ซม.ยาว ๑-๑๐ ซม. ปลายแหลมหรือเรียวแหลม โคนรูปลิ่มแกมสอบเรียวคล้ายเป็นปีก ๒ ข้างจนถึงก้านใบ แผ่นใบเมื่อแห้งบางเป็นเยื่อ ด้านบนมีขนยาวแนบไปกับผิวด้านล่างมีนวล เส้นใบเห็นชัดทั้ง ๒ ด้าน เส้นแขนงใบข้างละ ๓-๗ เส้น ปลายโค้งจดเข้าหากัน ห่างจากขอบใบ ๐.๘-๑ มม. ก้านใบยาว ๐.๕-๒ ซม.

 ช่อดอกแบบช่อกระจะ ออกตามซอกใบ ยาวได้ถึง ๑๒.๕ ซม. มี ๒๐-๘๐ ดอก ดอกคล้ายดอกถั่ว สีเหลืองแล้วเปลี่ยนเป็นสีส้ม ใบประดับรูปไข่แคบหรือรูปสามเหลี่ยม ยาวประมาณ ๑ มม. ร่วงง่าย พบน้อยที่ติดทน ก้านดอกยาว ๐.๕-๑ มม. เกลี้ยง กลีบเลี้ยง ๕ กลีบ ขนาดไม่เท่ากัน เรียงเป็น ๒ วง วงนอก ๓ กลีบ มีขนาดเล็ก รูปไข่ถึงรูปขอบขนาน ยาว ๑-๑.๕ มม. กลีบเลี้ยงวงใน ๒ กลีบ คล้ายกลีบดอก ขนาดใหญ่กว่ากลีบเลี้ยงวงนอก รูปไข่กลับถึงรูปไข่หรือรูปสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัดถึงรูปกลม กว้างประมาณ ๒ มม. ยาว ๒-๓.๕ มม.ปลายมนหรือกลม โคนกลีบคอดเป็นก้านสั้น เกลี้ยง


กลีบดอก ๓ กลีบ กลีบบน ๒ กลีบ ยาว ๒.๕-๓.๕ มม. โคนกลีบเชื่อมติดกับกลีบล่างข้างละกลีบ ส่วนที่ไม่เชื่อมติดมีรูปขอบขนาน ยาว ๑.๕-๒ มม. ปลายตัดหรือหยักตื้น กลีบล่างยาว ๓-๔ มม. กลีบพับตรงกลางตามยาวเป็นสันรูปเรือ ปลายกลีบแต่ละข้างของสันหยักเป็น ๒ แฉก ยาว ๐.๘-๑ มม. แฉกล่างของทั้ง ๒ ข้างชิดกันทำให้ตรงกลางกลีบค่อนข้างป่องพองและงุ้มหุ้มเกสรเพศผู้และยอดเกสรเพศเมียไว้ แฉกบนแยกอยู่เหนือส่วนที่หุ้มเกสร ปลายหยักเว้าเป็นแฉกย่อย ๒ แฉก คล้ายเป็นรยางค์ ปลายแฉกแหลม เกสรเพศผู้ ๘ เกสร ขนาดเท่ากัน ยาว ๒.๕-๓.๒ มม. ก้านชูอับเรณูเชื่อมติดกับกลีบดอก โคนก้านเชื่อมติดกันเป็นหลอด ปลายแยกเป็นเส้น มีจานฐานดอกด้านข้าง ๒ พู รูปสามเหลี่ยมติดทนจนเป็นผล ขนาดประมาณ ๐.๓ มม. รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ รูปไข่กลับถึงรูปขอบขนาน ขนาด ๐.๘-๑.๕ มม.ปลายเว้าตื้น มี ๒ ช่อง แต่ละช่องมีออวุล ๑ เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียโค้ง ตรงกลางป่องและคอดที่ปลายยาว ๒-๒.๕ มม. ยอดเกสรเพศเมียมี ๒ พู

 ผลแบบผลแห้งแตก มี ๒ พู ทรงรูปไข่กลับถึงรูปทรงกลมหรือรูปขอบขนาน ค่อนข้างแบน กว้าง ๒-๓.๒ มม. ยาว ๒-๓.๕ มม. ปลายเว้าตื้น ผิวเรียบ และมีสันเห็นไม่ชัด ขอบเป็นครีบบาง กว้างได้ถึง ๐.๖ มม.เมล็ดสีดำ มี ๒ เมล็ด ทรงรูปไข่ ยาว ๑-๒.๑ มม.ผิวเรียบหรือมีปุ่มปม มีขนยาวสีขาวทั่วไป เยื่อหุ้มเมล็ดหยักเป็น ๓ พูไม่เท่ากัน ขนาด ๐.๔-๑.๒ มม. มีจุกขั้วเมล็ด กลวง สีดำเป็นมัน ขนาด ๐.๗ มม. มีขนทั่วไปที่ปลายจุกมีแผ่นบางรูปไตฝังอยู่ หรืออาจพบมีจุกขั้วที่ไม่เจริญ รูปคล้ายหนอน ขนาดประมาณ ๐.๑ มม.

 งวงช้างดงมีเขตการกระจายพันธุ์ใประเทศไทยทางภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคตะวันตกเฉียงใต้ มักพบขึ้นในพื้นที่โล่ง ในพื้นที่ที่ถูกรบกวนแต่อาจพบขึ้นในที่ร่ม ในป่าดิบและป่าเบญจพรรณ ที่สูงจากระดับทะเล ๕๐-๑,๕๐๐ ม. ออกดอกและเป็นผลเดือนกรกฎาคมถึงธันวาคม ในต่างประเทศพบที่เมียนมา จีนตอนใต้ และลาว.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
งวงช้างดง
ชื่อวิทยาศาสตร์
Polygala umbonata Craib
ชื่อสกุล
Polygala
คำระบุชนิด
umbonata
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Craib, William Grant
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- (1882-1933)
ผู้เขียนคำอธิบาย
นางสาวสุชาดา วงศ์ภาคำ