จอกแหนเป็นพืชน้ำล้มลุกขนาดเล็ก ลอยต่อกันเป็นสายหรือเป็นกลุ่มอยู่บริเวณผิวน้ำ ใต้น้ำ หรือปริ่มน้ำ ต้นมีลักษณะเป็นแผ่นแบนคล้ายใบ สีเขียวแกมเหลือง รูปใบหอกแกมรูปขอบขนานถึงรูปรี กว้าง ๑-๕ มม. ยาว ๐.๓-๑.๕ ซม. ปลายแหลม มีขอบหยักฟันเลื่อยถี่ โคนสอบแคบเรียวยาวคล้ายก้าน ส่วนที่เป็นแผ่นมีเส้น ๓ เส้น ใต้แผ่นอาจมีราก ๑ ราก ลักษณะเป็นเส้นเรียวและใส ยาว ๒-๓ ซม. แต่ส่วนมากพบว่าไม่มีราก
ดอกแยกเพศร่วมต้น แผ่นที่ออกดอกมีรูปร่างป้อมและหนา ก้านสั้น มีช่อดอกขนาดเล็ก เกิดภายในถุงตรงบริเวณขอบของแผ่นคล้ายใบ ไร้กลีบ ประกอบด้วยดอกเพศผู้ ๒ ดอก แต่ละดอกมีเกสรเพศผู้ ๑ เกสร ดอกเพศเมีย ๑ ดอก รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ ขนาดเล็กมี ๑ ช่อง มีออวุล ๑ เม็ด
ผลแบบผลกระเปาะ ขนาดประมาณ ๑ มม. ภายในมี ๑ เมล็ด ส่วนใหญ่ขยายพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศมีการแตกหน่อขนาดเล็กบนแผ่น และขาดหลุดจากกันเจริญเติบโตเป็นต้นใหม่
จอกแหนมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคกลางและภาคใต้ พบตามแหล่งน้ำจืดทั่วไป เช่น สระน้ำ คูคลอง หนองบึง ตลอดจนแม่น้ำลำธารที่น้ำไหลเอื่อย ๆ ตามบริเวณผิวน้ำหรือใต้น้ำที่มีน้ำใสนิ่งและเย็นในต่างประเทศพบที่อเมริกา ยุโรป แอฟริกา ออสเตรเลียและเอเชีย ในเขตที่อากาศค่อนข้างเย็นหรือเขตอบอุ่นสามารถแพร่กระจายได้ดีจนกลายเป็นวัชพืช สำหรับในประเทศไทย มีการใช้ประโยชน์โดยนำไปปลูกเป็นไม้ประดับในตู้ปลา ตู้พรรณไม้น้ำ.