คอกว่าง

Cleisomeria lanatum (Lindl.) Lindl. ex G. Don

กล้วยไม้อิงอาศัย ใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปขอบขนานแคบ ปลายเว้า ช่อดอกแบบช่อกระจะ ออกตามข้อที่ใบร่วงไปแล้วเป็นช่อเดี่ยวหรือช่อแยกแขนงดอกเล็ก สีเขียวอ่อนแกมม่วง เรียงเวียนรอบแกนช่อค่อนข้างแน่น ผลแบบผลแห้งแตก รูปทรงกระบอก เมล็ดจำนวนมาก ขนาดเล็กเป็นผง

คอกว่างเป็นกล้วยไม้อิงอาศัย เจริญทางยอดต้นยาว ๑๐-๑๕ ซม. รากยาว แยกแขนง ออกตามข้อที่ใบร่วงไปแล้ว

 ใบเดี่ยว เรียงสลับเป็น ๒ แถว โคนซ้อนกัน รูปขอบขนานแคบ กว้าง ๒-๒.๕ ซม. ยาวได้ถึง ๑๔ ซม. ปลายมน หยักเว้าไม่เท่ากัน โคนโอบหุ้มข้อประมาณครึ่งของเส้นรอบวงข้อ แผ่นใบหนาและเหนียวคล้ายแผ่นหนัง พับกลางตามยาวคล้ายราง ใบแก่ร่วง

 ช่อดอกแบบช่อกระจะ ออกตามข้อที่ใบร่วงไปแล้วเป็นช่อเดี่ยวหรือช่อแยกแขนง ทั้งช่อยาว ๑๒-๒๐ ซม. ก้านแกนช่อและก้านดอกมีขนสั้นละเอียด ก้านช่อยาว ๖-๑๐ ซม. แกนช่อยาว ๖-๑๐ ซม. ใบประดับรูปใบหอก ยาวประมาณ ๑ ซม. ใบประดับย่อยติดทน รูปไข่ ยาวประมาณ ๘ มม. มีแถบสีม่วงตามแนวกลางตลอดถึงปลายซึ่งเรียวแหลม ดอกสีเขียวอ่อนแกมม่วง ขนาดประมาณ ๗ มม. เรียงเวียนรอบแกนช่อค่อนข้างแน่นกลีบเลี้ยง ๓ กลีบ สีม่วงถึงม่วงเข้ม ขอบสีเขียว แต่ละกลีบยาวประมาณ ๒.๕ มม. ด้านนอกมีขนหนาแน่นและมีสันยาวตลอดแนวกลางกลีบ ปลายยกสูงเป็นติ่งแหลม กลีบเลี้ยงกลีบบนอยู่ในแนวตั้ง รูปคล้ายหมวก กลีบเลี้ยงด้านข้างรูปขอบขนานแกมรูปรี กางออกคล้ายปีก กลีบดอก ๓ กลีบ กลีบดอกด้านข้างสีเขียวอ่อน มีเสันกลีบสีม่วงแดง ๓ เส้น หรือเป็นแถบกว้างสีม่วงแดงรูปขอบขนาน กว้างและยาวประมาณ ๑.๕ มม. ปลายตัดหรือมนเล็กน้อย มีขนละเอียดทางด้านนอกและที่ขอบ กลีบปากสีเขียวอ่อน ยาวประมาณ ๕ มม. ช่วงปลายสีขาว รูปหัวใจแกมรูปไข่ ยาวประมาณ ๒.๕ มม. ปลายแยกเป็นแฉกเรียวแหลม ๒ แฉก กางออก สีม่วงอ่อน หูกลีบปากบาง รูปสามเหลี่ยม ยาวใกล้เคียงกับกลีบปากช่วงปลาย แนวกลางกลีบปากด้านบนมีสันยาวโคนทั้ง ๒ ข้างมีขน เดือยกลีบปากรูปคล้ายถุง แบนทางด้านข้าง ยาวประมาณ ๒.๕ มม. ปลายมน ใกล้ปากถุงมีเนี่อเยื่อนูนเป็นแผ่น เส้าเกสรสั้น ฝาปิดกลุ่มเรณูรูปไข่ปลายสอบเรียว กลุ่มเรณูมี ๒ คู่ แต่ละคู่ประกอบด้วยกลุ่มเรณูรูปกลมแป้นขนาดไม่เท่ากัน ติดอยู่บนแถบใสรูปคล้ายลิ่ม โคนเรียวคอด ส่วนที่พับงอเป็นแผ่นเล็กมีสารเหนียว รังไข่อยู่ใต้วงกลีบ รูปทรงกระบอก ความยาวรวมก้านดอกประมาณ ๒ มม. มี ๑ ช่อง ออวุลจำนวนมาก ยอดเกสรเพศเมียเป็นแอ่งอยู่ทางด้านหน้าใกล้ ปลายเส้าเกสร

 ผลแบบผลแห้งแตก รูปทรงกระบอก เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ ๕ มม. ยาวประมาณ ๗ มม. เมล็ดจำนวนมาก ขนาดเล็กเป็นผง

 คอกว่างมีเขตกระจายพันธุ์ในประเทศไทยเกือบทุกภาคยกเว้นภาคกลางและภาคตะวันออก พบตามป่าผลัดใบและป่าดิบแล้ง ที่สูงตั้งแต่ใกล้ระดับน้ำทะเลถึงประมาณ ๖๐๐ ม. ออกดอกช่วงฤดูร้อน ในต่างประเทศพบที่พม่า ภูมิภาคอินโดจีน และมาเลเซีย

 คอกว่างเป็นกล้วยไม้สกุลเดียวกับแข้งกว่าง [Cleisomeria pilosulum (Gagnep.) Seidenf. et Garay] และมีลักษณะคล้ายกันมาก ต่างกันที่ลักษณะของใบและกลีบปากช่วงปลาย.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
คอกว่าง
ชื่อวิทยาศาสตร์
Cleisomeria lanatum (Lindl.) Lindl. ex G. Don
ชื่อสกุล
Cleisomeria
คำระบุชนิด
lanatum
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Lindley, John
- Don, George
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- Lindley, John (1799-1865)
- Don, George (1798-1856)
ผู้เขียนคำอธิบาย
รศ. ดร.อบฉันท์ ไทยทอง