โกงกางน้ำจืดเป็นไม้พุ่ม ผลัดใบ สูง ๑-๒ ม. กิ่งก้าน กลมเกลี้ยง ข้อมักโป่งพองเล็กน้อย

 

 ใบเดี่ยว เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก รูปรีถึงรูปไข่ กว้าง ๓-๖.๕ ซม. ยาว ๖-๑๓.๕ ซม. ปลายเรียวแหลม โคนมนหรือป้าน ขอบเรียบ เส้นแขนงใบข้างละ ๖-๘ เส้น แต่ละคู่ค่อนข้างขนานกัน ใบอ่อนมีขนสีขาวประปรายทั้ง ๒ ด้าน และมีมากตามเส้นกลางใบและเส้นแขนงใบ ใบแก่เกลี้ยง

 ช่อดอกแบบช่อแยกแขนง ขนาดเล็ก มี ๑-๒ ดอก ออกที่ปลายกิ่งหรือตามง่ามใบใกล้ปลายกิ่ง ก้านช่อดอกยาว ๑-๒.๕ ซม. ดอกรูปปากเปิด สีขาว ก้านดอกยาว ๓-๕ มม. มีขนสั้น ๆ นุ่มมือ ใบประดับ ๑ ใบ ขนาดเล็ก รูปคล้ายใบ

หอกแกมรูปขอบขนาน ปลายเรียวแหลม มีขนหนาแน่น ใบประดับย่อย ๒ ใบ รูปคล้ายใบประดับ ร่วงง่าย กลีบเลี้ยง ๕ กลีบ แต่ละกลีบไม่เท่ากัน รูปคล้ายใบหอกแกมรูปขอบขนาน กว้าง ๒-๘ มม. ยาว ๑.๕-๒.๕ ซม. มีเส้นเห็นชัด ๓ เส้น ด้านนอกมีขนหนาแน่น โคนกลีบติดกันเล็กน้อย กลีบดอกยาว ๔.๕-๕ ซม. ด้านนอกมีขนสั้น ๆ โคนกลีบติดกันเป็นหลอด ยาวประมาณ ๑.๕ ซม. โคนหลอดด้านในมีขนยาว ปลายกลีบแยกเป็น ๒ ส่วน ส่วนบนรูปขอบขนาน ปลายแยกเป็น ๒ แฉก แต่ละแฉกยาวประมาณ ๖ มม. ส่วนล่างโค้งกลับ ปลายแผ่กว้างและแยกเป็น ๓ แฉก แต่ละแฉกรูปขอบขนานปลายมน กว้างประมาณ ๗ มม. ยาวประมาณ ๑ ซม. แฉกกลางกว้างกว่า เกสรเพศผู้ ๒ อัน ติดที่โคนหลอดกลีบดอก ยาวประมาณ ๒ ซม. อับเรณูยาว ๔-๕ มม. ปลายแหลมและมีขนยาวรังไข่อยู่เหนือวงกลีบ มีขนสีขาว มี ๒ ช่อง มีออวุลจำนวนมากก้านยอดเกสรเพศเมียยาวประมาณ ๓.๕ ซม. มีขนละเอียด ยอดเกสรเพศเมียแยกเป็น ๒ แฉกเล็ก ๆ เห็นไม่ชัด

 ผลแบบผลแห้งแตก รูปทรงกระบอก ปลายป่อง ยาวประมาณ ๓ ซม. เส้นผ่านศูนย์กลาง ๕-๖ มม. เมื่อผลแก่และแห้งจะแตกดีดเมล็ดออก แต่ละผลมี ๔ เมล็ด เมล็ดแบนรูปกลมเบี้ยวหรือรูปไข่ กว้าง ๔-๕ มม. ยาว ๖-๗ มม. มีสันตรงกลาง

 โกงกางน้ำจืดเป็นพรรณไม้ถิ่นเดียวของไทย พบแถบ จ. เพชรบุรีและกาญจนบุรี ขึ้นตามพื้นที่ดินทรายหรือเขาหินปูนบนพื้นที่ระดับน้ำทะเลจนถึงสูงประมาณ ๗๐ ม. ออกดอกในฤดูแล้งตั้งแต่เดือนมีนาคมเป็นต้นไป เนื่องจากดอกมีขนาดใหญ่สีขาว จึงอาจปลูกเป็นไม้ประดับได้

 ชื่อสกุล Marcania นี้ ตั้งให้เป็นเกียรติแก่ Mr. A. Marcan ผู้อำนวยการศาลาแยกธาตุ กระทรวงพาณิชย์และคมนาคม (กรมวิทยาศาสตร์บริการ กระทรวงวิทยาศาสตร์ และเทคโนโลยี ในปัจจุบัน).