ครูมวยเป็นไม้ล้มลุกหลายปีหรือไม้พุ่มขนาดเล็ก สูงได้ถึง ๑.๕ ม. ลำต้นและกิ่งเป็นสี่เหลี่ยม เมื่ออ่อนมีขนสั้นสีเทา เมื่อแก่เกลี้ยง

 ใบเดี่ยว เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก บางครั้งดูคล้ายเรียงเป็นวงรอบเนื่องจากมีใบ และยอดอ่อนแตก ตามซอกใบจำนวนมาก ใบรูปใบหอก กว้าง ๐.๕-๒.๕ ซม. ยาว ๑.๕-๙ ซม. ปลายแหลม โคนรูปลิ่มหรือสอบเรียวขอบจักฟันเสื่อยห่างหรือเรียบ แผ่นใบบางคล้ายกระดาษ ด้านบนมีขนสากถึงขนสั้นหนานุ่ม ด้านล่างมีขนสั้นนุ่มหนาแน่น และมีต่อมสีเหลืองหรือสีแดงประปราย เส้นแขนงใบข้างละ ๓-๖ เส้น เห็นชัดเจนทางด้านล่าง ก้านใบสั้นมากหรืออาจยาวได้ถึง ๑ ซม. มีขน หรือไร้ก้าน

 ช่อดอกคล้ายช่อเชิงลดเชิงประกอบ ออกที่ปลายยอด ช่อตั้ง ช่อดอกย่อยรูปคล้ายทรงกระบอกออกเป็นคู่สลับตั้งฉาก มีดอกจำนวนมากเรียงเป็นวงรอบและชิดกันแน่นจนดูคล้ายช่อเชิงลด กว้าง ๑-๑.๒ ซม. ยาว ๑-๗.๕ ซม. ช่อดอกย่อยช่อกลางซึ่งอยู่ปลายสุดจะยาวที่สุด ก้านช่อดอกยาวได้ถึง ๑๕ ซม. ก้านช่อดอกย่อยยาวได้ถึง ๙ ซม. ทั้งก้านช่อดอกและก้านช่อดอกย่อยมีขนสั้นนุ่มสีเทาหรือสีนํ้าตาล ดอกสีขาวหรือสีม่วงอ่อน ใบประดับรูปไข่ถึงรูปใบหอกกว้างได้ถึง ๓ มม. ยาวได้ถึง ๕ มม. มักเรียงเป็น ๔ แถวตั้งฉากกัน เห็นชัดที่ปลายช่อ ร่วงง่าย ด้านนอกมีขนสั้นนุ่ม ด้านในเกลี้ยงหรือมีขนสั้นนุ่ม กลีบเลี้ยงยาว ๑.๕-๒ มม. โคนเชื่อมติดกันเป็นหลอด โคนหลอดด้านหน้าพองออกเล็กน้อย ปลายแยกเป็น ๒ ซีก ซีกบนมี ๑ แฉก ขนาดใหญ่สุด รูปขอบขนานหรือรูปรีแกมรูปขอบขนานปลายมนกลม งุ้มเข้า ซีกล่างมี ๔ แฉก ขนาดเท่ากันปลายมนหรือมนกลม มักแผ่กางออก ด้านในเกลี้ยง ด้านนอกมีขนอุยหนาแน่น กลีบดอกรูปปากเปิด ยาว ๐.๘-๑ ซม. หลอดกลีบดอกรูปกรวย ด้านนอกมีขนอุยและมีต่อมไร้ก้าน ด้านในเกลี้ยง ปลายแยกเป็น ๒ ซีก ซีกบนมี ๔ แฉก รูปค่อนข้างกลม ขนาดเท่ากัน ด้านนอกมีขนอุย ซีกล่างมี ๑ แฉก รูปขอบขนานหรือรูปขอบขนานแกมรูปไข่กลับ เป็นแอ่งเล็กน้อย ด้านนอกตรงกลางมีขนอุย บริเวณขอบกลีบเกลี้ยง เกสรเพศผู้มี ๒ คู่ ยาวไม่เท่ากัน อับเรณูรูปไต จานฐานดอกด้านหน้าใหญ่ กว่าด้านอื่นรังไข่อยู่เหนือวงกลีบ เกลี้ยง มี ๔ พู แต่ละ พูมีออวุล ๑ เม็ด ยอดเกสรเพศเมียแยกเป็น ๒ แฉกสั้น

 ผลคล้ายผลแยกเป็นผลย่อยเปลือกแข็งเมล็ด เดียว ๔ ผล ทรงรูปไข่ สีนํ้าตาลเข้มหรือสีดำ ยาวประมาณ ๑ มม. เยื่อทุ้มเมล็ดเป็นเมือกเล็กน้อย เมื่อแช่น้ำ

 ครูมวยมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทย ทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาคตะวันออก ภาคตะวันออกเฉียงใต้ และภาคใต้พบขึ้นตามทุ่งหญ้า ที่ชื้นแฉะหรือบริเวณที่โล่งที่เป็นดินทรายในป่าเต็งรัง ที่สูงตั้งแต่ใกล้ระดับนํ้าทะเลถึงประมาณ ๘๗๐ ม. ออกดอกและเป็นผลเดือนตุลาคมถึงมีนาคม ในต่างประเทศพบที่กัมพูชาและลาว.